سرقت علمی به انگلیسی

سرقت علمی یا Plagiarism به معنای استفاده از کار ایده یا کلمات دیگران بدون استناد صحیح و معرفی آن به عنوان کار خود است. این عمل که به دستبرد یا دزدی علمی نیز شهرت دارد پیامدهای جدی آکادمیک حرفه‌ای و قانونی به دنبال دارد.

این پدیده که ریشه در واژه لاتین Plagiarius دارد در محیط‌های علمی و پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار است و شناخت انواع آن از سرقت ادبی مستقیم و بازنویسی گرفته تا سرقت ادبی از خود و سایه‌نویسی برای هر پژوهشگری ضروری است. پیشگیری از سرقت علمی نیازمند درک صحیح اصول استناددهی و بازنویسی است و ابزارهای مختلفی نیز برای شناسایی آن وجود دارد.

تعریف سرقت علمی یا Plagiarism

سرقت علمی یا همان Plagiarism به انگلیسی به اقدام استفاده از ایده‌ها کلمات جملات ساختارها یا هرگونه اثر فکری دیگران بدون ذکر منبع اصلی و معرفی آن به عنوان اثر خود اطلاق می‌شود. این عمل نوعی فریب و دستبرد فکری محسوب می‌شود که می‌تواند شامل کپی کردن مستقیم متن بازنویسی بدون تغییرات کافی استفاده از ایده‌ها بدون ارجاع یا حتی استفاده مجدد از کارهای قبلی خود بدون اشاره مناسب باشد. سرقت علمی نه تنها در محیط‌های آکادمیک بلکه در حوزه‌های مختلفی نظیر ادبیات هنر موسیقی و رسانه نیز مصداق دارد و اعتبار فرد و نهاد مرتبط را زیر سوال می‌برد. این مفهوم فراتر از کپی صرف است و دروغ گفتن درباره منشأ واقعی اثر را نیز در بر می‌گیرد.

انواع سرقت علمی

سرقت علمی اشکال گوناگونی دارد که هر یک به نحوی به استفاده نادرست از آثار فکری دیگران مربوط می‌شود. شناخت این انواع به پژوهشگران کمک می‌کند تا ناخواسته مرتکب این خطا نشوند. این دسته‌بندی‌ها بر اساس میزان تغییر در متن اصلی نوع منبع مورد استفاده و آگاهی یا عدم آگاهی فرد از ارتکاب سرقت صورت می‌گیرد. از سرقت‌های آشکار و مستقیم گرفته تا انواع پیچیده‌تر مانند سرقت موزاییکی یا بازنویسی هر یک پیامدهای خاص خود را دارند و نیازمند روش‌های متفاوتی برای شناسایی و پیشگیری هستند. در ادامه به شرح هر یک از انواع اصلی سرقت علمی می‌پردازیم.

سرقت ادبی از خود یا Self Plagiarism

سرقت ادبی از خود که با عنوان Self Plagiarism شناخته می‌شود زمانی رخ می‌دهد که فرد بخشی یا تمام کار قبلی منتشر شده خود را بدون ارجاع مناسب به منبع اصلی در اثر جدیدی مورد استفاده قرار دهد. این نوع سرقت به این دلیل مشکل‌ساز است که مجلات و ناشران معمولاً انتظار دارند محتوای ارائه شده جدید و اصیل باشد و انتشار مجدد کار قبلی بدون ذکر منبع نوعی گمراهی محسوب می‌شود. همچنین این عمل ممکن است قوانین حق تکثیر و انتشار مجلات قبلی را نقض کند. بنابراین حتی هنگام استفاده از کارهای خود باید مانند استناد به آثار دیگران عمل کرده و منبع اصلی را به درستی ذکر نمود یا تغییرات اساسی در متن ایجاد کرد.

سرقت ادبی مستقیم

سرقت ادبی مستقیم یا Direct Plagiarism ساده‌ترین و آشکارترین شکل سرقت علمی است. در این نوع فرد متن یا بخشی از متن اثر دیگری را دقیقاً کلمه به کلمه کپی کرده و بدون قرار دادن در گیومه یا ذکر منبع آن را به عنوان کار خود ارائه می‌دهد. این عمل عمدی و کاملاً غیراخلاقی محسوب می‌شود و به راحتی با مقایسه متن با منبع اصلی قابل شناسایی است. سرقت مستقیم نشان‌دهنده عدم صداقت آکادمیک و نادیده گرفتن حقوق مالکیت فکری است و معمولاً با شدیدترین مجازات‌ها روبرو می‌شود.

سرقت ادبی موزاییکی

سرقت ادبی موزاییکی که گاهی به آن Patchwork Plagiarism نیز گفته می‌شود شکلی پیچیده‌تر از سرقت است. در این حالت فرد از عبارات جملات و ایده‌های مختلف از یک یا چند منبع استفاده می‌کند و آن‌ها را با هم ترکیب کرده یا با تغییرات جزئی در کلمات کلیدی یا ساختار جمله متنی جدید ایجاد می‌کند. با این حال ساختار کلی پاراگراف و ایده‌های اصلی همچنان متعلق به منابع اصلی هستند و تغییرات اعمال شده برای پنهان کردن شباهت‌ها کافی نیست. این نوع سرقت تلاش دارد با ایجاد ظاهری متفاوت اصالت اثر را القا کند در حالی که محتوا اساساً کپی‌برداری شده است.

سرقت ادبی با بازنویسی

سرقت ادبی با بازنویسی یا Paraphrasing Plagiarism زمانی اتفاق می‌افتد که فرد متن منبع اصلی را خوانده و با استفاده از کلمات خودش آن را بازنویسی می‌کند اما در این فرآیند ساختار جمله ترتیب ایده‌ها یا حتی برخی عبارات کلیدی را بسیار نزدیک به متن اصلی حفظ می‌کند بدون اینکه منبع را به درستی ذکر کند. بازنویسی مجاز است به شرطی که کاملاً با کلمات و ساختار جملات خود فرد انجام شود و مهمتر از همه منبع اصلی به درستی استناد داده شود. صرف تغییر چند کلمه مترادف یا جابجایی جزئی اجزای جمله بازنویسی اصولی محسوب نمی‌شود و همچنان مصداق سرقت ادبی است.

سرقت ادبی ایده

سرقت ادبی ایده به استفاده از مفاهیم نظریه‌ها یافته‌ها روش‌ها یا هرگونه ایده اصلی که توسط فرد دیگری ارائه شده است بدون ذکر منبع و ارجاع مناسب اشاره دارد. این نوع سرقت برخلاف کپی کردن مستقیم متن ممکن است به سادگی قابل تشخیص نباشد زیرا متن نهایی کاملاً با کلمات خود فرد نوشته شده است. با این حال اگر ایده اصلی که مبنای کار قرار گرفته متعلق به شخص دیگری باشد و به درستی به آن اشاره نشود سرقت ادبی ایده رخ داده است. الهام گرفتن از ایده‌ها با سرقت ایده متفاوت است؛ در الهام گرفتن ایده اولیه منجر به خلق اثری کاملاً جدید می‌شود در حالی که در سرقت ایده ایده اصلی به همان شکل یا با تغییرات جزئی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرقت ادبی تصادفی

سرقت ادبی تصادفی یا Unintentional Plagiarism زمانی رخ می‌دهد که فرد بدون قصد قبلی و به دلیل ناآگاهی بی‌دقتی در یادداشت‌برداری فراموشی ذکر منبع یا عدم تسلط کافی بر اصول استناددهی مرتکب سرقت علمی می‌شود. این نوع سرقت معمولاً به دلیل سهل‌انگاری رخ می‌دهد نه سوء نیت. با این حال از نظر آکادمیک و حرفه‌ای چه سرقت عمدی باشد و چه تصادفی مسئولیت آن بر عهده نویسنده است و پیامدهای منفی خود را دارد. به همین دلیل آموزش صحیح اصول پژوهش یادداشت‌برداری دقیق و روش‌های استناددهی برای پیشگیری از سرقت تصادفی بسیار حیاتی است.

طبقه بندی رویگ از دزدی علمی

میگل رویگ یکی از محققان برجسته در زمینه اخلاق پژوهش دسته‌بندی جامعی از دزدی علمی ارائه داده است که فراتر از کپی کردن صرف متن می‌رود و شامل سوء استفاده از آثار منتشر شده خود فرد نیز می‌شود. این دسته‌بندی چهار دسته اصلی را شامل می‌شود: ۱. چاپ مجدد (استفاده از یک مقاله در بیش از یک مجله بدون اطلاع ناشران) ۲. تقسیم پژوهش (تقسیم یک مطالعه واحد به چندین مقاله کوچکتر برای افزایش تعداد انتشارات که به آن Salamislicing نیز گفته می‌شود) ۳. استفاده مجدد از متن (کپی کردن بخش‌هایی از کارهای قبلی خود بدون ارجاع مناسب) و ۴. تخلف از قانون حق کپی رایت (استفاده غیرمجاز از آثاری که تحت حفاظت قانون حق تکثیر هستند). این طبقه‌بندی نشان می‌دهد که مفهوم سرقت علمی ابعاد گسترده‌تری دارد و تنها به کپی کردن کار دیگران محدود نمی‌شود.

سایه‌نویسی

سایه‌نویسی یا Ghostwriting به نگارش یک اثر (مانند کتاب مقاله سخنرانی یا پایان‌نامه) توسط فردی به سفارش شخص دیگری اشاره دارد به طوری که نام نویسنده واقعی ذکر نمی‌شود و اثر به نام سفارش‌دهنده منتشر می‌گردد. این عمل در برخی حوزه‌ها مانند نگارش سخنرانی برای سیاست‌مداران یا کمک به افراد مشهور در نوشتن خاطراتشان رایج است و معمولاً با رضایت طرفین صورت می‌گیرد. با این حال در محیط‌های آکادمیک و پژوهشی سایه‌نویسی مصداق سرقت علمی جهانی (Global Plagiarism) محسوب می‌شود زیرا فردی دیگر کار را انجام داده و به نام شخص دیگری ارائه شده است. این کار به شدت غیراخلاقی و ممنوع بوده و اعتبار علمی را مخدوش می‌کند.

راهنمایی برای پیشگیری از دزدی علمی

پیشگیری از دزدی علمی نیازمند رعایت اصول اخلاقی و علمی در تمام مراحل پژوهش و نگارش است. اولین گام درک صحیح مفهوم سرقت علمی و انواع آن است. همواره باید در هنگام استفاده از ایده‌ها کلمات یا اطلاعات دیگران منبع اصلی را به درستی ذکر کرد. استفاده از نقل قول مستقیم باید با قرار دادن متن در گیومه و ذکر دقیق منبع همراه باشد. هنگام بازنویسی باید مفهوم اصلی را درک کرده و سپس آن را کاملاً با کلمات و ساختار جملات خود بیان کرد و باز هم منبع را ارجاع داد. یادداشت‌برداری دقیق هنگام مطالعه منابع و مستندسازی اطلاعات از همان ابتدا به جلوگیری از فراموشی و سرقت تصادفی کمک می‌کند. همچنین آشنایی با روش‌های استاندارد استناددهی (مانند APA, MLA, شیکاگو) و استفاده صحیح از آن‌ها ضروری است. در نهایت صداقت و امانت‌داری در پژوهش اساس پیشگیری از سرقت علمی است.

شناسایی و بررسی سرقت ادبی

شناسایی و بررسی سرقت ادبی به خصوص در حجم بالای محتواهای تولید شده امروزی فرآیندی پیچیده است. در گذشته این کار عمدتاً از طریق مقایسه دستی متون و با تکیه بر تغییر ناگهانی در لحن یا سبک نگارش انجام می‌شد. اما امروزه با گسترش دسترسی به اطلاعات و سهولت کپی‌برداری تکیه بر روش‌های سنتی کافی نیست. ابزارهای نرم‌افزاری و آنلاین نقش بسیار مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند و با مقایسه متن مورد نظر با پایگاه‌های داده وسیع شامل مقالات منتشر شده کتاب‌ها محتوای وب و حتی کارهای قبلی خود فرد درصد و محل شباهت‌ها را مشخص می‌کنند. با این حال تفسیر نتایج این ابزارها نیازمند دانش و تجربه است زیرا شباهت لزوماً به معنای سرقت نیست و ممکن است ناشی از استفاده از اصطلاحات رایج یا استناددهی صحیح باشد.

ابزارهای تشخیص سرقت ادبی

ابزارهای تشخیص سرقت ادبی نرم‌افزارها و پلتفرم‌های آنلاینی هستند که برای مقایسه متن ارسالی با حجم عظیمی از متون دیگر (شامل مقالات علمی پایان‌نامه‌ها کتاب‌ها وب‌سایت‌ها و پایگاه‌های داده) طراحی شده‌اند. این ابزارها با الگوریتم‌های پیشرفته شباهت‌های متنی را شناسایی کرده و گزارشی از درصد شباهت و منابع احتمالی سرقت ارائه می‌دهند. ابزارهای معتبری مانند iThenticate و Turnitin که در بسیاری از دانشگاه‌ها و مجلات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرند دارای پایگاه‌های داده بسیار قوی و قابلیت‌های تحلیلی پیشرفته‌ای هستند. ابزارهای دیگری نظیر Grammarly, Copyleaks, PlagScan نیز خدمات مشابهی ارائه می‌دهند. انتخاب ابزار مناسب به نیاز و سطح دقت مورد نظر بستگی دارد؛ ابزارهای رایگان معمولاً دقت کمتری دارند و ممکن است امنیت اطلاعات کاربر را نیز تضمین نکنند.

ابعاد منفی سرقت ادبی

سرقت ادبی پیامدهای منفی گسترده‌ای در سطوح مختلف دارد. در سطح فردی اعتبار علمی و حرفه‌ای شخص را نابود می‌کند منجر به بی‌اعتمادی همکاران اساتید و جامعه علمی می‌شود و می‌تواند پیشرفت شغلی یا تحصیلی فرد را متوقف کند. در سطح آکادمیک و پژوهشی سرقت علمی به کیفیت دانش آسیب می‌زند نوآوری را تضعیف می‌کند و دستاوردهای واقعی پژوهشگران را کمرنگ می‌سازد. این عمل همچنین می‌تواند پیامدهای قانونی و مالی داشته باشد از جمله جریمه‌های نقض حق تکثیر. علاوه بر این سرقت ادبی یک بی‌احترامی آشکار به حقوق مالکیت فکری و تلاش‌های فکری دیگران است و فضای بی‌اعتمادی را در جامعه علمی دامن می‌زند.

مجازات سرقت ادبی

مجازات سرقت ادبی بسته به شدت و نوع سرقت قوانین نهاد مربوطه (دانشگاه مجله محل کار) و قوانین کشوری متفاوت است. در محیط‌های آکادمیک مجازات‌ها می‌تواند شامل کاهش نمره رد شدن در یک واحد درسی تعلیق موقت اخراج از دانشگاه یا حتی لغو مدرک تحصیلی باشد. برای اساتید و پژوهشگران پیامدها ممکن است شامل از دست دادن جایگاه شغلی رد شدن مقالات برای همیشه سلب اعتبار علمی و محرومیت از دریافت گرنت‌های پژوهشی باشد. از نظر قانونی در بسیاری از کشورها سرقت ادبی که مصداق نقض حق کپی رایت باشد می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین مالی و حتی حبس شود. در ایران نیز قوانینی برای حمایت از حقوق مؤلفان وجود دارد که مجازات‌هایی برای سوء استفاده از آثار دیگران تعیین کرده است.

سرقت ادبی در چاپ مقاله

سرقت ادبی در فرآیند چاپ مقاله یکی از دغدغه‌های اصلی ناشران و مجلات علمی است. مجلات معتبر پیش از پذیرش و انتشار مقالات آن‌ها را با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی تشخیص سرقت ادبی بررسی می‌کنند. درصد شباهت مجاز بسته به مجله و رشته علمی متفاوت است اما حتی درصد پایین شباهت نیز می‌تواند نیازمند بازبینی یا توضیح باشد. سرقت ادبی در مقاله می‌تواند به رد شدن مقاله قرار گرفتن نویسنده در لیست سیاه مجله و حتی اطلاع‌رسانی به نهادهای علمی مرتبط منجر شود. همچنین اگر سرقت ادبی پس از انتشار مقاله مشخص شود ممکن است مقاله پس گرفته (Retracted) شود که این امر آسیب جدی به اعتبار نویسنده وارد می‌کند. بنابراین نویسندگان مقالات علمی باید نهایت دقت را در استناددهی صحیح و بازنویسی اصولی به کار گیرند.

نحوه رفع سرقت ادبی

رفع سرقت ادبی در متنی که دچار شباهت به منابع دیگر شده است معمولاً از طریق دو روش اصلی صورت می‌گیرد: استناددهی صحیح و بازنویسی (پارافریز) اصولی. اگر بخش‌هایی از متن شباهت زیادی به منبعی دارد و قرار است به همان شکل استفاده شود (نقل قول مستقیم) باید آن بخش در گیومه قرار گرفته و منبع دقیق آن ذکر شود. اگر ایده یا اطلاعاتی از منبعی گرفته شده اما با کلمات خود فرد بیان می‌شود باید آن بخش به طور کامل با کلمات و ساختار جملات نویسنده بازنویسی شده و منبع اصلی به درستی ارجاع داده شود. بازنویسی باید به حدی تغییر ایجاد کند که متن جدید کاملاً مستقل از متن اصلی به نظر برسد در حالی که مفهوم را حفظ کند. در مواردی که درصد شباهت بالا است ممکن است لازم باشد کل بخش‌های مربوطه بازنگری و مجدداً نگارش شوند.

سرقت علمی از خود یا Self Plagiarism به چه معناست؟

این نوع سرقت به استفاده مجدد از کارها یا متون قبلی خودتان در اثری جدید بدون ارجاع مناسب به منبع اولیه اشاره دارد. این کار می‌تواند قوانین انتشار قبلی را نقض کرده و به نوعی فریب مخاطب محسوب شود.

آیا سرقت ادبی برای انواع محتوا وجود دارد؟

بله سرقت ادبی تنها به متن محدود نمی‌شود و شامل استفاده غیرمجاز از تصاویر موسیقی ویدئو ایده‌ها طرح‌ها و هرگونه اثر فکری دیگران بدون ذکر منبع یا کسب اجازه است.

از کجا بدانیم در حال ارتکاب سرقت علمی هستیم؟

اگر از ایده‌ها کلمات یا ساختار جملات دیگران استفاده می‌کنید و منبع آن را به درستی ذکر نمی‌کنید یا بازنویسی شما بسیار شبیه به متن اصلی است احتمالاً در حال ارتکاب سرقت علمی هستید. شک در این زمینه نشانه خوبی برای بررسی دقیق‌تر است.

آیا می‌توان از هوش مصنوعی برای نوشتن پایان نامه استفاده کرد؟

استفاده از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری کمکی برای جستجوی اطلاعات سازماندهی ایده‌ها یا بهبود نگارش مجاز است اما ارائه متنی که تماماً یا بخش عمده آن توسط هوش مصنوعی تولید شده و به عنوان کار خودتان معرفی شود مصداق سرقت علمی محسوب می‌شود.