فضای مجازی؛ آسیب یا سرگرمی؟

آسیب های نو پدید اجتماعی این روزها در کمین دانش آموزان است. یکی از این آسیب ها استفاده زیاد از تبلت و تلفن همراه برای وقت گذرانی در فضای مجازی است.

به گزارش وایکو، فضای مجازی در حاشیه خود چالش هایی دارد که نوپدید است و دانش آموزان و خانواده ها را درگیر می کند. امیر تجلی نیا، مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در گفت وگو با «ایران» درباره آسیب های فضای مجازی که دانش آموزان را تهدید می کند و والدین نگران آن هستند، گفت: این روزها بیشترین آسیبی که دانش آموزان را تهدید می کند، وقت گذاشتن بی حد و مرز دانش آموزان در فضای مجازی است که ما را به عنوان مسیولان آموزش و پرورش و همچنین والدین را بسیار نگران کرده است. شاید برداشت از این آسیب، در یک جمله « اعتیاد به فضای مجازی» باشد.

مدیر کل امور تربیتی و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این سوال که آیا آماری از میانگین حدودی و متوسط حضور دانش آموزان در فضای مجازی وجود دارد یا نه، گفت: در حال حاضر آماری از اینکه هر دانش آموز چند ساعت در روز در فضای مجازی به سر می برد، نداریم اما می دانیم که استفاده مکرر از آن آسیب های زیادی در پی دارد. مثلاً یک مورد مهم بحث زمان دانش آموزان است که وقت با ارزش آنها با طی شدن ساعات طولانی در فضای مجازی تلف می شود و اولیا توقع دارند که این ساعت به جای سپری شدن در فضای مجازی به کارهای مفید و مهم اختصاص یابد. گذشته از اتلاف وقت که قطعاً بهره برداری مناسب از آن در این سنین اهمیت زیادی دارد، استفاده زیاد از فضای مجازی ضررهای جسمانی هم در پی دارد یعنی کم تحرکی و چاقی حداقل آن است ولی دیسک های شدید و ضعیف شدن بینایی از نکات منفی آن به حساب می آید.
این نگرانی هم وجود دارد که دانش آموزان در خلوت خود از فضای مجازی چه استفاده هایی می کنند. مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در این باره گفت: مهم است که دانش آموزان چه چیزهایی در فضای مجازی می بینند که این موضوع برای اولیا نگران کننده شده است. در دنیا حتی در کشورهای پیشرفته یک سری مکانیزم هایی تعریف شده تا بتوانند برای جلوگیری از درگیری دانش آموزان با آسیب های اجتماعی، آنها را کنترل و محدودیت هایی برای آنها تعیین کنند.
تجلی نیا در پاسخ به این سوال که استفاده مداوم از فضای مجازی چقدر موجب اختلالات روانی در دانش آموزان شده و آنها را تک بعدی می کند، گفت: آسیب های اجتماعی هر کدام به نوعی مسری هستند اما دانش آموزانی که مدام از فضای مجازی استفاده می کنند، می توانند اثرات استفاده زیاد از فضای مجازی را در اینترنت جست وجو کرده و ببینند چه عواقبی در انتظارشان است.
 
والدین اطلاعات کمی از آسیب های فضای مجازی دارند
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش، در واکنش به این پرسش که والدین برای اینکه دانش آموزان حداقل استفاده از تبلت و تلفن همراه را داشته باشند، چه کاری باید انجام دهند، گفت: برای این موضوع ابتدا به مساله ترک اعتیاد به مواد مخدر اشاره می کنم. ما به طور مستمر با موضوع اعتیاد به مواد مخدر در کشور مبارزه می کنیم ، سه هزار و 980 شهید و 12 هزار و 500 جانباز در این راه داده ایم. اما بنا به آماری که داریم، نرخ ترک اعتیادمانا زیر 5 درصد است.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش گفت: اولیا و خانواده ها، افراد معتاد متجاهر و تبعات منفی آن را در کف جامعه می بینند و این موضوع مشهود است ولی اکنون نرخ ترک اعتیاد مانا خیلی کم است. بعضاً افرادی داریم که 25 بار ترک کرده اند، دوباره شروع کرده و مجدداً ترک کرده اند اما هنوز هم در حال مصرف موادند. حال می خواهم این را بگویم که اولیا کاملاً قبول دارند که اعتیاد یک آسیب خطرناک است زیرا شدت اعتیاد، میزان مرگ و میر معتادان، آمار HIV / ایدز در معتادان را می بینند، اما اولیا نسبت به خطر فضای مجازی حساسیت کمتری دارند زیرا مشهود نیست و درباره آن اطلاعات کمی دارند.
تجلی نیا تاکید کرد: این طور نیست که ما فکر کنیم اگر دانش آموزی به فضای مجازی و بازی آنلاین اعتیاد دارد، خیلی سریع می توانیم او را از فضای مجازی بیرون بکشیم؛ این شدنی نیست. همان طور که گفتم در اعتیاد به مواد مخدر با آن همه هزینه ای که شده است، وضعیت ترک اعتیاد مانا به این شکل است، حال وضعیت ترک اعتیاد فضای مجازی چطور خواهد بود؟
وی در این باره که به هر حال فضای مجازی بخشی از دنیای امروز است و شاید به همین دلیل والدین نسبت به آن حساسیت کمتری دارند چون آن را طبیعی تلقی می کنند اما در این میان میزان درک بچه ها را در نظر نمی گیرند و به فضای مجازی نگاه سرگرمی دارند تا نگاه به یک فضای آسیب زا، گفت: همین طور است. نگاه ها به فضای مجازی بیشتر در قالب یک محیط سرگرم کننده است. باید در این زمینه به والدین نسبت به معایب و آسیب هایی که دانش آموزان درگیر آن می شوند، آگاهی رسانی کنیم. همچنین این نکته را بدانیم که اینگونه نیست که بخواهیم دانش آموزی را یک شبه از فضای مجازی دور کنیم یا توقع داشته باشیم که دانش آموز به هیچ عنوان وارد فضای مجازی نشود، این اصلاً شدنی نیست.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش تاکید کرد: ما هرچه بتوانیم شادابی، نشاط، تحرک، فعالیت و وقت گذاشتن با خانواده را در برنامه کودکان و نوجوانان قرار دهیم، اینها ارزشمندتر است و به نوعی راه های پیشگیری محسوب می شوند تا کمک کند دانش آموزان به شکل خیلی افراطی در فضای مجازی غرق نشوند. منطقی نیست که استفاده دانش آموزان از گوشی تلفن همراه و فضای مجازی را ممنوع کنیم، بلکه باید پروتکل ها و قوانینی را برای بچه ها تعریف کنیم که دارای حد و مرز باشد. مثلاً اینکه آیا دانش آموز مجاز است در هر ساعت از شبانه روز به معلم خود پیام دهد؟ آیا در فضای مجازی هر کسی که تلاش داشت با شما ارتباط برقرار کند، شما می توانید به او مجوز دهید؟ یا شما از هویت واقعی آن فرد مطمین هستید؟ اینها را باید به دانش آموزان مان آموزش دهیم.
وی در پاسخ به این سوال که بیشترین رده سنی که از فضای مجازی استفاده می کنند در چه گروه سنی قرار دارد، گفت: هرچقدر که سن دانش آموزان بیشتر می شود، استفاده آنها از فضای مجازی و گوشی تلفن همراه هم بیشتر می شود. از این رو استفاده دانش آموزان متوسطه از فضای مجازی بیشتر است. البته در حال حاضر حجم زیادی از دانش آموزان ابتدایی از فضای مجازی و گوشی تلفن همراه استفاده می کنند.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با اعلام این موضوع که سن آسیب های اجتماعی کاهش پیدا کرده است، گفت: آسیب های اجتماعی روند افزایشی دارد، متنوع تر شده و سن افرادی که درگیر آسیب های اجتماعی هستند، کاهش پیدا کرده است. همچنین آسیب های اجتماعی تلفیقی شده یعنی یک فرد با چند نوع از آسیب های اجتماعی درگیر است. این موضوع در دختران مشهودتر و سرعت رشد آن بیشتر است.

دانش آموزان تحت تاثیر بلاگرها

 دکتر فروغ تیموریان، جامعه شناس و کارشناس آموزشی در گفت وگو با «ایران» با اشاره به آسیب های نوپدیدی که از دل فضای مجازی بیرون می آید و باید برای جلوگیری از آن فرهنگ سازی کرد، گفت: من در ابتدا با نگاه جامعه شناسی می گویم که یکی از دلایل این مساله، جذابیت زیاد فضای مجازی است و یکی دیگر از کارهایی که در آن انجام می شود استفاده از بلاگرهایی است که مرتباً روزمرگی های خود را در زمینه های مختلف به تصویر می کشند. دانش آموزان بسیار تحت تاثیر این فضا قرار گرفته اند به گونه ای که مد، حرف زدن، پوشش، غذا خوردن و سبک زندگی آنها تغییر کرده است.
او با اشاره به توسعه گیاهخواری و عدم استفاده از قند در نوجوانان که برگرفته از سبک زندگی بلاگرها است، گفت: مثلاً یکی از مواردی که نوجوانان گرایش بسیاری به آن پیدا کرده اند گیاهخواری یا وجترین شدن یا حذف قند از منابع غذایی شان است. فضای مجازی نه تنها بر مسایل فکری، روحی-روانی و شخصیت آنها تاثیر می گذارد، بلکه مشکلات جسمی و فیزیکی آنها را هم تغییر می دهد. مثلاً نوجوانی که در بحران بلوغ است و بدنش به مواد غذایی متنوع از جمله قند به اندازه کافی نیاز دارد، تحت تاثیر تبلیغ یک بلاگر قند را از برنامه غذایی خود حذف می کند.
تیموریان افزود: به هر حال من در مدارس تدریس می کنم و دیده ام که دانش آموزان به دلیل گیاهخوار بودن و عدم استفاده از قند، ناگهان سر کلاس درس بی حال و بی هوش می شوند و به زمین می افتند. وقتی از آنها می پرسیم، می گویند قند و شکر نمی خورند یا گوشت را از برنامه غذایی شان حذف کرده اند. آنان فقط این مواد غذایی را از برنامه تغذیه خود حذف می کنند و جایگزین مناسبی هم برای آن ندارند.
این کارشناس آموزشی تاکید کرد: این موارد مهم، چیزی نیست که فقط آموزش و پرورش یا یک نهاد بتواند در مورد آن فرهنگ سازی کند، بلکه یک کار اصولی، زیربنایی و اساسی است و به همت دولت ها نیاز دارد و از دست من به عنوان یک کارشناس یا حتی از عهده خانواده ها خارج شده است.
وی با بیان اینکه امروزه بسیاری پدر و مادرها نمی توانند هیچ کنترلی روی گوشی یا استفاده فرزند خود از فضای مجازی داشته باشند، گفت: فعالیت دانش آموزان در فضای مجازی به نوعی شده که والدین کمتر می توانند حریف فرزند خود شوند. اگر خانواده را فاکتور بگیریم، معلم، مدرسه و آموزش هم تاثیر چندانی ندارد.
تیموریان گفت: وقتی به عنوان معلم در کلاس صحبت می کنم، برخی از دانش آموزان با توجه به آن تاثیری که از فضای مجازی گرفته اند، چندان به صحبت های دبیر خود توجهی ندارند. حتی در جواب ما می گویند، وقتی ما امروزه در دنیای دیجیتال و تکنولوژی هستیم شما چطور می گویید از آن استفاده نکنیم؟ بنابراین به نظر من این یک اقدام اساسی، مهم و زیربنایی را می طلبد. مثلاً اینکه باید از سوی نهادهای بزرگ تر یا دولت ها با بلاگرها یا افرادی که به شکلی آسیب زا با بچه ها و نسل نوجوان کار می کنند برخورد شدید و قضایی شود، چون هوشمندانه روی ذهن کودکان و نوجوانان ما اثر می گذارند.
 این کارشناس آموزشی تاکید کرد: نمی توانیم بگوییم اگر کسی روزمرگی هایش را به تصویر می کشد یا هر نوع تبلیغات نامناسبی انجام می دهد، به صورت غیرهوشمندانه این کار را می کند. به نظر من برخی از این فعالیت ها کاملاً هدفمند است و دستگاه های مختلف مثل دولت ها، نیروی انتظامی و قضایی، اداره مالیات، بازرسی و هر نهادی که بتواند دستی بر این مساله و کنترل آن داشته باشد باید از طریق اعمال جریمه، تذکر یا از هر طریق ممکن جلوی بخشی از اینها را که محتوایشان برای کودکان و نوجوانان آسیب زاست، بگیرند. در غیر این صورت در آینده با نسلی مواجه هستیم که به راحتی نمی توانیم از آن انتظاری داشته باشیم.
 
ایجاد رخوت میان دانش آموزان
وی اشاره کرد: نسل حاضر می تواند باعث توسعه، پیشرفت و گسترش و حرکت رو به جلوی جامعه خود باشد، اما برنامه ها یا افرادی هستند که واقعاً می خواهند دانش آموزان را به یک نسل بی انگیزه و تنبل تبدیل کنند که رخوت و سستی در آن موج می زند. مقابله با این امر مستلزم یک اقدام بزرگ و کاملاً فراتر از نهادهای آموزشی است و هشدار، توصیه و نصیحت در مورد آن کارساز نیست.
این جامعه شناس گفت: بعضی از بلاگرها، سایت ها و صفحه های مجازی باید از سمت نهادهای قضایی فیلتر شوند. وقتی به طرز بسیار محسوس و آشکار پول نوجوانان را می گیرند و دایماً تبلیغ کسب وکار و یک شبه پولدار شدن را می کنند، معلوم است که نوجوانان تحت تاثیر این تبلیغات قرار می گیرند و می خواهند یک شبه ره صد ساله را بروند. بنابراین باید کنترل، فیلترگذاری و انتخاب شوند. هر چقدر من به عنوان یک معلم در کلاس درباره اثرات و مضرات این مساله صحبت کنم و توضیح دهم، فقط کافی است بلافاصله یک پیج پرزرق و برق و پر از تبلیغات ببینند تا حرف های من هیچ شود.
ای کاش آنهایی که می توانند کنترل گر خوبی باشند مثل پلیس فتا، دستگاه های قضایی و حکومتی، نیروهای مختلف و هر کس که می تواند کاری اینچنینی انجام دهد، به بعضی از این افراد تذکر بدهد. فقط هم اینها نیست، اگر مثلا صفحه های مربوط به طب سنتی را نگاه کنید، برخی از آنها انواع و اقسام داروهای گیاهی غیراستاندارد و از رده خارج شده را تبلیغ می کنند. 
وی افزود: وقتی هیچ کس نتواند کنترل کند و هیچ مرجع قانونگذاری روی این پیج ها نظارت نداشته باشد، هر روز اوضاع بدتر و غیرقابل کنترل تر می شود. باید همه دست به دست هم دهند تا این موضوع زودتر حل شود. 

به دانش آموزان دختر بیشتر توجه شود
وی در پاسخ به این سوال که طبق اعلام وزارت آموزش و پرورش تاثیرپذیری دختران از فضای مجازی بیشتر است، نگاه شما نسبت به این موضوع چیست، گفت: در برخی مواقع دختران کمتر دیده شده اند یا حتی گاهی اوقات تنها بوده اند. افراد گاهی برای دیده شدن، عرض اندام و مطرح کردن خود و برای اینکه حرفی برای گفتن داشته باشند، به طرق مختلف خود را ابراز می کنند. مثلاً اگر دقت کنید در برخی مدارس رفتارهایی مثل سیگار کشیدن و استفاده از مواد مخدر دیده شده که لازم است برای آسیب نرسیدن به این دسته از دانش آموزان هر چه سریع تر اقدامات مناسب برای جلوگیری از آن انجام شود.
وی تاکید کرد: به طور کلی همیشه دختران از نظر اجتماعی بیشتر تحت تاثیر فشارهای ناشی از مسایل اقتصادی که خانواده ها با آن مواجه اند قرار می گیرند. به همین خاطر آسیب پذیرتر و شکننده تر خواهند شد و به دنبال مسیرهایی می روند که مناسب شان نیست و آینده آنها را دچار مشکل خواهد کرد. حتی برخی از دختران این تمایل را دارند که بگویند ما چیزی از پسرها کمتر نداریم و به همین دلیل به سراغ خلاف هایی که پسران مرتکب می شوند می روند تا به این وسیله سطح خود را از آنها کمتر ندانند یا خود را به نوعی در جامعه مطرح کنند که نشان دهند اگر از پسرها بالاتر نیستیم اما می توانیم در حد آنها باشیم. این به مشکلات خانوادگی، اجتماعی و شرایطی که فضای مجازی و پسرها ایجاد می کنند، برمی گردد. 
این کارشناس آموزشی در مدارس متوسطه افزود: لازم است توجه ویژه ای به دختران که آسیب پذیرتر هستند صورت بگیرد و درصدد حل چالش های نوجوانی و جوانی آنها باشیم.

پایان خبر وایکو