هورمون – خبرگزاری وایکو

متن پیاده شده پادکست

راوی: تصور کنید یه روز تابستون تو یه جاده آروم توی یه جنگل زیبا در حال رانندگی هستین و باد خنکی که از پنجره ماشین به داخل می وزه موهاتون رو نوازش می‌کنه. همینطور که غرق در شادی و لذت هستین، یه دفعه، یه حیوونی میاد تو جاده و می‌پره جلوی ماشینتون. شما ظرف کسری از ثانیه، سریع به خودتون می‌آید و تلاش می‌کنید اونو زیر نگیرید؟ اون موقع چه احساسی دارین؟ فکر کنم اگر تجربه کرده باشید، می‌دونید که تپش قلبتون بالا میره، نفس‌هاتون تند می‌شه، بدنتون عرق می‌کنه و دهنتون خشک می‌شه.

راوی: با خودتون فکر کردین چطور این تغییر وضعیت تو شما ایجاد می‌شه؟ و اصلا چطور بدن به سرعت، از حالتی به حالتی دیگه تغییر می‌کنه؟

راوی: ترشح چه چیزی در بدن به ما امکان این رو میده که از رانندگی توی یه جاده زیبا لذت ببریم؟ و چطور این حس، ظرف کسری از ثانیه تبدیل به یک پنیک لحطه‌ای میشه؟ و ما دچار تپش قلب شدید و استرس و خشکی دهان می‌شیم؟

راوی: اون ماده‌ای که میتونه به سرعت حال ما رو تغییر بده، اسمش هورمونه. ما میخوایم امروز بریم سراغ این ماده شیمیایی عجیب. ماده‌ای که می‌تونه ما را از حالی به حال دیگه برگردونه.

راوی: من حانیه محبی‌زاده هستم و این قسمت از پادکست ترمینولوژی به کلمه هورمون اختصاص داره. در این اپیزود قصد داریم به اصطلاح یه غواصی عمیق داشته باشیم در عجایب بدن انسان، تا ببینیم احساسات و پیام‌ها در داخل کارخانه پیچیده بدن چه جوری منتقل می‌شن. چطور وقتی عصبانی می‌شیم صورتمون سرخ میشه؟ و یا وقتی استرس می‌گیریم دست و پامون میلرزه؟

راوی: خیلی جالبه که بفهمیم سازوکار و عملکرد این انتقال دهنده‌های عصبی چطوره. و هرمون‌ها چطور خلق وخو و سلامت کلی بدن ما رو دستخوش تغییرات می کنن.

راوی: به دنیای هرمون‌ها خوش اومدین.

احمدلو: یکی از رایج ترین تصورات غلط در مورد هورمون‌ها این هست که ما نمی‌تونیم برای بهبود کیفیت زندگی انجام بدیم کنترلی روی هورمون هامون نداریم.

راوی: خب سئوال این اپیزود اینه: هورمون ها چی هستن و برای بدن ما چه اهمیتی دارن؟ اگر در ترشح هورمون‌ها اختلالی ایجاد بشه چه اتفاقی برامون می‌افته؟ و برای حفظ تعادل هورمونی چی کار باید کرد؟

راوی: مثل همیشه، و روال همه اپیزودهای ترمینولژی، سه استاد دانشگاه و متخصص کاربلدِ این حوزه همراه ما میشن. با کمک این اساتید، بررسی می‌کنیم، این پیام‌رسان‌های شیمیایی از چی ساخته شدن و چطور تولید میشن؟ چطور عملکردهای مختلف بدن رو با همدیگه هماهنگ می‌کنن. همینطور به سراغ این میریم که هورمون‌های رایجی که در بدن ما وجود دارن چه وظایفی دارن؟ چطور می‌تونن همه چی رو، از قند خون گرفته تا طرز تفکر و اعمال ما، تغییر بدن؟ از شما دعوت می‌کنم با ما برای شناخت هرمون‌ها همراه بشید.

سرمدی: اثر هورمون بیشتر از اون چیزی هست که ما فکر می کنیم.

احمدلو: استروژن طبق تحقیقات انجام شده نشان داده شده که ارتباط تنگاتنگی با نوع زیستی به خصوص عاطفی زنان داره.

محمودی: مدیتیشن، لبخند، ورزش، گوش دادن به موسیقی، تفریح و مسافرت رفتن و …. اینها همه مواردی هست که محیط می تونه روی هورمون و ژن اثر بذاره

سرمدی: خواب ۷ الی ۸ ساعته با کیفیت می تونه در تنظیم هورمون ها کمک کنه و یا مصرف کافی آب و یا اجتناب از استفاده از مواد مضر مثل الکل و کافئین و مواد مخدر می تونن به تعادل هورمونی ما کمک کنن.

 

معرفی اساتید مهمان

راوی: خب همونطور که گفتم، مثل همیشه، سه استاد مهمان داریم. بذارید بریم سراغ معرفی مهمان‌ها: مهناز محمودی

محمودی: مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران – پزشکی.

محمودی: کارشناسی رو رشته علوم آزمایشگاه خوندم و از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران پزشکی فارغ التحصیل شدم. مقطع ارشد رو زیست شناسی گرایش سلولی مولکولی خوندم از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات فارغ التحصیل شدم. پی اچ دی رو هم در زیست شناسی گرایش سلولی مولکولی از دانشگاه تهران پزشکی هستم.

راوی: خانم دکتر مهناز محمودی در زمینه آزمایشگاه تو بیمارستان کودکان حضرت علی اصغر که وابسته به دانشگاه ایران هست، خدماتشون رو گذروندن. اما حیطه تخصصی‌شون رو در مقطع ارشد روی بحث درمان بیماری‌های حاد کلیوی توسط ژن شروع کردن.

محمودی: در حال حاضر در مقطع پی اچ دی با کمک اساتید بزرگوار بر روی تاگوتراپی کنسر در حال مطالعه و پژوهش هستم.

راوی: استاد دیگه ی این اپیزود:

سرمدی: دکتر وحید سرمدی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران از علوم مهندسی و علوم سلولی ها هستم.

راوی: و دیگر میهمان ما دکتر سلما احمدلو:

احمدلو: دکتر سلما احمدلو هستم،  دکترای تخصصی ژنتیک پزشکی ، حوزه تخصصی بنده ژنتیک سرطان‌هاست.

راوی: خانم دکتر احمدلو استاد دانشگاه هم هستند و حوزه فعالیت ایشون آزمایشگاه‌های تخصصی ژنتیکه. هدف قشنگی را برای خودشون تعریف کردن: که اون تشخیص زودرس انواع بیماری‌های بدخیم و سرطان‌هاست. آرزوی قشنگی هم دارن و اون اینه که با حداقل هزینه‌ها بتونن آزمایشگاهی را فراهم کنن که مردم توی اون از همه خدمات پزشکی بهره‌مند بشن و بیماری‌های سخت رو مثل یه سرماخوردگی ساده پشت سر بذاران. قشنگه نه؟

معرفی

راوی: خب برای شناخت هرمون‌ها بد نیست سفری در زمان داشته باشیم، و کمی به عقب بریم. با دوران باستان شروع می‌کنیم. من تو این بخش از دوستم مهسا روحی که خبرنگار حوزه سلامت هست میخوام یه کم در مورد تاریخ کشف هورمون برامون بگه.

روحی: سلام. تو تمدن‌های باستانی مثل مصر، یونان و هند، اگرچه دانش هورمون‌ها وجود نداشت، اما اعتقاد به تأثیر اعضای داخلی بدن (مثل غدد) بر سلامت و رفتار انسان وجود داشت.

راوی: بقراط و جالینوس نقش مهمی در توسعه نظریات ابتدایی درباره بدن داشتن، اما دانش اونها درباره هورمون‌ها محدود به مفاهیمی مثل «اخلاط چهارگانه» بود.

روحی: درست میگی. طب جالینوسی تا قرون وسطی ادامه داشت. پزشکی تو این دوره بیشتر مبتنی بر آموزه‌های جالینوس بود و مطالعات تجربی کمی انجام می‌شد. غدد بدن به‌عنوان اندام‌های اسرارآمیز شناخته می‌شدن که نقش دقیقشون نامشخص بود.

راوی: ولی از قرن هیفده به بعد پیشرفت‌ها شروع شدن.

روحی: آره. تو ۱۶۶۵، یعنی نیمه دوم قرن هیفده، یه پزشک انگلیسی به نام توماس ویلیس (Thomas Willis)، کشفیات مهمی در مورد علل دیابت داشت، اما هنوز مفهوم هورمون‌ها ناشناخته بود.

روحی: تو این دوره، بررسی غدد بدن پیشرفت کرد، اما کارکردهای دقیق اونا همچنان مبهم باقی موندن.

روحی: تو ۱۸۵۵، دانشمند و پزشک انگلیسی توماس آدیسون (Thomas Addison) درک اولیه‌ای از نقش غده فوق‌کلیه ارائه داد و بیماری «آدیسون» رو توصیف کرد.

روحی: تو ۱۸۵۷، کلود برنارد (Claude Bernard)، که یه فیزیولوژیست بزرگ فرانسوی بود، نقش پانکراس در هضم غذا و ترشح شیره پانکراس رو کشف کرد که نشون‌دهنده اهمیت غدد در عملکرد بدن بود.

روحی: چند سال بعد مطالعات اولیه درباره مواد شیمیایی که غدد ترشح می‌کنن و تأثیر اونا رو بدن شروع شد.

روحی: تو همون ابتدای قرن بیست، یعنی سال ۱۹۰۲، دو فیزیولوژیست‌ انگلیسی به نام‌های ویلیام بایلس (William Bayliss) و ارنست استارلینگ (Ernest Starling)، اولین هورمون شناخته‌شده توسط انسان یعنی «سکرتین» (Secretin) رو کشف کردن. سکرتین توسط روده کوچیک ترشح می‌شه و عملکردش بر پانکراس تأثیر می‌ذاره.

راوی: اما کلمه هورمون از کجا وارد دنیای پزشکی شد؟

روحی: سه سال بعد، ارنست استارلینگ برای اولین بار اصطلاح «هورمون» رو معرفی کرد.

روحی: تو ۱۹۲۱، فردریک بانتینگ و چارلز بست موفق به کشف انسولین شدند که انقلابی در درمان دیابت ایجاد کرد.

روحی: تو قرن بیستم، هورمون‌های مهم دیگه‌ای مثل تیروکسین، آدرنالین، و هورمون‌های جنسی شناسایی شدن. به طور کلی دانش بشر از مکانیسم‌های بدن به طرز چشمگیری در قرن بیستم گسترش پیدا کرد. فناوری‌های جدیدی مثل کروماتوگرافی و اسپکتروسکوپی به تجزیه و تحلیل دقیق‌تر هورمون‌ها کمک کردن.

راوی: ممنون مهسا جان. اما تو ۲۴ سالی که از آغاز قرن بیستم یکم گذشته، دانش هورمون به کجا رسیده؟ تو این قرن، پیشرفت تو فناوری‌های ژنتیک و بیوشیمی، درک ما رو از نحوه تعامل هورمون‌ها با گیرنده‌های سلولی عمیق‌تر کرده.

راوی: می تونیم پیشینه تاریخی موضوع رو از زبان دکتر احمدلو بشنویم و از همین جا بریم سراغ اصل مطلب:

احمدلو: اوایل قرن 20 در واقع یک شاخه پزشکی خیلی مهم بنیان گذاری شد که به طور قابل توجهی درک ما رو از فرآیندهای تنظیمی مختلف موجوداتی که به صورت ارگانیزم شناخته میشن، به شدت بهبود بخشید.  

احمدلو: این مطالعه ها در مورد فعالیت ترشحات غدد فوق کلیوی، تیروئید، طحال و هیپوفیز و … بود. به شکلی که یک دانش عظیمی به دست اومد که اگر ما این اندام ها رو از دست بدیم، به شکلی که یک دانش عظیمی به دست اومد که اگر ما این اندام ها رو از دست بدیم، چه اتفاقی می افته و پیامدش چه خواهد بود؟

احمدلو: به این ترکیبات که عملکردهای تنظیمی داشتند، عملکردهای تنظیمی می گیم. همین جا در مورد هورمون می فهمیم که کار اصلی شون عملکردهای تنظیمی هست.

احمدلو: از سال ۱۹۰۵ به اینها گفتن هورمون. کی این اصطلاح هورمون توسط چه کسی برای اولین بار استفاده شد؟ یک سخنرانی کرونین در کالج لندن برای پزشکان آنجا برگزار می شه. اونجا یک پزشک مشهور آقای ارنست هرلی استارلینگ این واژه هورمون رو استفاده کردن. به خاطر اینکه ایشون در تحقیقاتشون اومدن روی اثرات ترشحات اثنی عشر روی لوزالمعده کار کردن و متوجه شدن اگر تمام اعصاب رو از اثنی عشر بگیریم ترکیبات ترشحی باز هم تأثیرش رو خواهند گذاشت.

احمدلو: بنابراین نشون دادن که این پیام های این ترکیبات ترشحی از طریق اعصاب عبوور نمی کنن بلکه از طریق خون عبور می کنن. بنابراین هورمون به این عنوان تعریف شد که گفتن در یک بافت ترشحی که اینجا داریم در مورد یک بافت اثنی عشر صحبت می کنیم در بافت ها و غدد ترشحی تولید می شن و در سیستم گردش خون به بافت های هدف منتقل می شن. در حقیقت جایی که باید تغییرات خودشون رو القاء کنن.

احمدلو: حالا این مفهوم هورمون در کتاب های درسی ما به یک جور دیگه تعریف شد. در کتاب های درسی یادتون هست می گفتیم هورمون ها موادی هستن که توسط غدد داخلی (اندوکرین) ترشح می شن که بتونن سیگنال ها و پیام هایی رو از طریق خون به اندام های هدف منتقل کنن.

احمدلو: از سال ۱۹۰۵ تعاریف مختلفی به کار گرفته شد به این صورت بود که هرچی کشفیات بیشتری صورت می گرفت و علم پیشرفت می کرد قسمتی از این تعاریف رو زیر سوال می برد.

راوی: فکر کنم قدیمی‌ترین دانشنامه انگلیسی‌زبان دایره المعارف بریتانیکا است که تو آخرین ویرایش خودش تو سال ۲۰۱۹ تعریف جالبی از هرمون ارائه داده. هرمون تو این دایره المعارف اینطور تعریف شده: یک ماده عالی ترشح شده توسط حیوانات و گیاهان که در تنظیم فعالیت‌های فیزیولوژیکی و حفظ هموستاز و پایداری بدن عمل می‌کنه. البته دکتر احمدلو به تعاریف دیگه‌ای هم در این زمینه اشاره دارن که بد نیست با هم بشنویم:

احمدلو: تعریف دیگه ای از فرهنگ لغت زیست شناسی داریم که می گه هورمون یک ترکیب بیولوژیکی هست که توسط ارگانیزم های چندسلولی برای سازمان دهی و هماهنگی و کنترل عملکرد سلول ها و بافت های اونها استفاده می شه.

احمدلو: این مواد شیمیایی در واقع می تونن همه چیز رو از متابولیسم تا رفتار ما کنترل کنن. اینجا به اهمیت هورمون می پردازیم. این پیام رسان های شیمیایی همه چیز رو از متابولیسم بدن تا رفتاری که فرد انجام می ده و یا ارگانیزم انجام می ده.

احمدلو: کتاب های فیزیولوژیک معروف هم هستن که در واقع به طور ساده در مورد هورمون می گن هورمون ها پیام رسان های محلول سیستم غدد درون ریز هستن.

راوی: تو صحبت‌هامون با دکتر احمدلو  به نکته جالبی رسیدم. اینکه هورمون‌ها مواد شیمیایی‌ای هستن که تو بدن افراد تولید می‌شن و برای کمک به تنظیم و کنترل رشد بدن، به ارگان‌های مختلفی که بهشون مرتبط هستن فرستاده می‌شن. بنابراین اگر اینطور باشه هورمون‌ها نقش خیلی مهمی تو بیشتر عملکردهای روزانه ما دارن.

راوی: خانم دکتر محمودی با تعریف لغوی در مورد ماهیت هورمون شروع کردن:

محمودی: واژه لغوی هورمون از کلمه یونانی به معنی برانگیختن نشأت گرفته. به این صورت هست که می گن هورمون یک ماده شیمیایی هست و ماهیتش شیمیایی هست.

راوی: با این تعاریف از ابتدای این پادکست تا الان فهمیدیم که ماهیت هورمون به لحاظ ترمینولوژیک یه تحریک از لحاظ بیوشیمیاییه، که این نوع  تحریک بر روی سلول ها و یا بافت‌های هدف اثرات خاصی می‌ذاره.

راوی: اما دکتر سرمدی یک تعریف خلاصه و جذاب در این باره دارن که خوبه از زبان خودشون بشنویم:

سرمدی: به هورمون‌ها اصطلاحا پیغام‌بر اولیه گفته میشه به خاطر اینکه اولین پیام رو هورمون ها به سلول انتقال می دن و پیام های ثانویه در داخل خود سلول اتفاق می افته و یک سری تغییرات داخل سلول به وجود میاد.

راوی: خب، حالا سئوال اینه: یعنی این تغییرات هورمونی فقط روی فعالیت‌های فیزیکی بدن ما تاثیر می‌ذارن؟

سرمدی: اثر هورمون بیشتر از اون چیزی هست که ما فکر می کنیم. هورمون ها به راحتی می تونن خلق و خوی ما رو کنترل کنن. در روابط عاطفی، جنسی، تولید مثل، دفع ادرار و استرس و اضطراب، خشم و هیجان هورمون ها دخالت دارن. به همین خاطر هورمون ها یکی از مهمترین المان ها در بدن ماست.

 

ساخت و عملکرد

راوی: عملکرد جذاب هرمون‌ها آدم رو شگفت زده می‌کنه، یه ماده شیمیایی که در طول زمان به کندی کار می‌کنه و رو بیشتر فرآیندهای بدن، مثل رشد و تکامل، متابولیسم، عملکرد جنسی، تولید مثل و خلق و خو تأثیر می ذاره و حتی قادره تا طرز تفکر و اعمال مون رو تغییر بده. اما چطور هرمون‌ها  این کارها رو می‌کنن؟ و دقیقا در چه بخشی از بدن هورمونها ساخته می شن؟

احمدلو: اینو باید بدونیم که بیشتر هورمون‌هایی که در بدن ما ترشح می شن، توسط  یک سری غدد تخصصی که سیستم غدد درون ریز یا اندوکرین رو شامل می شه ترشح می شه.

راوی: و حالا این غده چی هست؟

احمدلو: غده اندامی هست که یک یا چند ماده رو مثل هورمون ها و شیره های گوارشی و عرق و اشک و … رو تولید می کنن و ترشح می کنن.

راوی: خب مهمترین غده‌های بدن ما کدوما هستن؟

احمدلو: از مهمترین این غدد تخصصی که کارشون ترشح و تولید هورمون ها هست، موارد زیر هست.

احمدلو: مهمترین هیپوتالاموس، غده هیپیوفیز، تیروئید، پاراتیروئید، غدد فوق کلیوی، پانکراس، تخمدان و بیضه هست که جزو سیستم غدد درون ریزی هستن.

راوی: اما یک نکته ظریف اینجا وجود داره. می‌دونید تمام اندام‌ها و بافت‌هایی که مواد شبه هورمون رو آزاد می‌کنن بخش‌های سیستم غدد درون ریز محسوب نمی شن؟ یعنی هرمون در جاهای دیگه هم تولید می شه.

احمدلو: یک سری بافت های بدن رو داریم که خارج از سیستم غدد درون ریز هستن.  و هورمون و مواد شبه هورمون تولید و ترشح می کنن. از جمله کلیه‌ها؛ کبد، روده و جزئی از دستگاه گوارش، بافت چربی و سلول های چربی. یک زمانی که خانم باردار هست جفت.

راوی: هورمون‌ها به جز منشاء ترشحشون در بدن و اینکه درون‌ریز باشن یا از اندامها و بافت دیگری ترشح بشن طبقه بندی دیگه‌ای هم دارن. و اون ماهیت ساختمانی و ترکیبات شیمایی اوناست. دکتر محمودی توضیحات جالبی در مورد این نوع طبقه بندی دارن:

محمودی: اگر از نظر ماهیت ساختمانی بخوایم هورمون ها رو بررسی کنیم، هورمون هایی داریم که در واقع یا مشتق از اسیدهای آمینه هستن و یا مشتق از لیپید هستن.

محمودی: هورمون هایی که مشتق از اسید آمینه هستن مثل هورمون های تیروئیدی. یک مثال ملموس تر که بتونید درک کنید هورمون انسولین هست که این هورمون مشتق از اسیدهای امینه هست. 

راوی: و چه هورمون هایی از دسته لیپیدها قرار می گیرن؟

راوی: هورمون های استروئیدی از کلسترول مشتق می شن. کورتیزل، آلدسترون، پروژسترون، استروژن ها و …. اینها هورمون هایی تحت عنوان هورمون های لیپیدی هستن.

راوی: اما نظر دکتر سرمدی یک کمی متفاوته و به نظر ایشون طبق تحقیقات هورمون‌ها به سه دسته تقسیم میشن:

سرمدی: هورمون های پلی پپتید یا پروتئینی مهمترین هورمون‌ها هستن و بیشترین هورمون های بدن رو تشکیل می دن و از مهمترین و شناخته شده ترین هورمون های پلی پپتید یا پروتئینی می شه به انسولین و گلوکاگون، هورمون رشد و پرولاکتیک می شه اشاره کرد. 

سرمدی: دسته دوم که اشاره کردیم دسته های استروئیدی هستن. که در حقیقت از جنس کرتکس غدد فوق کلیه ترشح می شه و یا استروژن و پروژسترون که از تخمدان ها ترشح می شه و یا تستسترون که از بیضه ها ترشح می شه. جفت هم که استروژن و پروژسترون ترشح می‌کنه.  اینها هورمون های استروئیدی هستن.

سرمدی: از مهمترین دسته های استروئیدی می تونیم به کورتیزول و آلدسترون اشاره کنیم هورمون های استروئیدی معمولا از کلسترول فتوسنتز می شن و معمولا ساختار شیمیایی اینها مانند کلسترول هست.

راوی: وقتی اسم کلسترول می‌آد همه یاد چربی خون می افتن. اما کلسترول یه نوع چربی و از مواد مهم غشاست که تو خون هم وجود داره.

سرمدی: این کلسترول ممکنه از پلاسمای خون گرفته بشه و بعضی از سلول ها خودشون توانایی تولید سلول رو دارن و می شه برای ساخت هورمون های استروئیدی از اینها استفاده بشه.اغلب یا همه این هورمون ها در داخل چربی محلول هستن.

راوی: خب حالا میرسیم به منشاء سومین دسته از هرمون‌ها: اسید آمینه.

سرمدی: دسته سوم از هورمون ها، هورمون هایی هستن که از اسید آمینه تروزین مشتق شدن. مهمترین این هورمون ها، میشه به تیروکسین  اشاره کرد که از غده تیروئید ترشح می شه و همچنین به غده اپی نفرین اشاره کرد که از بخش مدولای غده فوق کلیه ترشح می شه.ما هورمون های پلی ساکاریدی و اسیدنوکلئیکی شناخته شده ای نداریم. اما امیدوارم شما به عنوان دانشمندان در آینده ای نزدیک اینها رو شناسایی کنین.

راوی: شاید بد نباشه بدونین بعضی از هورمونهای پرکاربرد که تو بدن ما هر روز بیشتر از بقیه ترشح میشن اسمشون و کارشون چیه؟ هورمون‌هایی مثل هورمون رشد، پرولاکتین، کورتیزول، آلسترون، پروژسترون و انسولین  … اینا هورمونهایی هستن که اسمشون برای خیلی از ما آشناست.

راوی: اما مشهورترین غده با هورمونهاش، غده تیروئیده که بزرگترین غده درون ریز بدن محسوب میشه. کم‌کاری و پرکاری تیروئید که بعضی از افراد باهاش دست و پنجه نرم می‌کنن، خیلی وقتها براشون مایه دردسر میشه. هورمون تیروئید هم روی کارکرد متابولیسم و عملکرد قلبی و عروقی بدن هم اثر داره.

راوی: دکتر محمودی تو صحبتهاشون به اثرات هورمون‌هایی که بیشتر برای تشخیص بیماری مورد توجه پزشکا هستن اشاره می‌کنه:  

محمودی: با تجربه در کلینیک ها می گم که هورمون هایی مثل تیروئید و پرولاکتین، استروژن و پروژسترون این‌ها روتین درخواست پزشکان هست که همواره برای مریض ها درخواست می دن که آزمایشگاه سطح اونها رو بررسی کنه.

محمودی: یک هورمون دیگه که شاید اسمش رو زیاد شنیده باشید هورمون رشد هست. هورمون رشد از عواملی اصلی و ضروری رشد بدن و متابولیسم کربوهیدرات، چربی ها و پروتئین ها و مواد معدنی می باشد. در واقع تحریک رشد به واسطه سنتز پروتئین در غضروف و استخوان و بسیاری از بافت های نرم بدن صورت می گیرد.

راوی: پس قد و بالای ما رو هم هرمون رشد ترسیم می‌کنه.

محمودی: خیلی وقت‌ها در آزمایشگاه‌ها شاهد هستیم بچه هایی که به نسبت سنشون وزن متعادل یا قد متعادل ندارن و رشد بدن خوب صورت نگرفته است. در آزمایشگاه پزشک درخواست یک تست هورمون رشد می ده که سطح این هورمون رو در خون این فرد بررسی می کنن.

راوی: فکر کنم بیماری دیابت هم از جمله بیماری‌هاییه که در نتیجه این تست هرمونی مشخص می‌شه.

محمودی: هورمون انسولین که هورمون شایعی هست و با اثر در متابولیسم کربوهیدرات ها لیپیدها و اسیدهای آمینه نقش بسیار مهمی رو توی متابولیسم انرژی ایفا می‌کنه. توی افرادی که دچار بیماری دیابت هستن،  از جمله گاهی هورمون انسولین به میزان کافی ترشح نمی شه و یا ترشح می شه اما ناکارآمده و باعث می شه مدام قند خون در این افراد افزایش پیدا بکنه.

 

برقراری ارتباط

راوی: اما سوال کلیدی و جذاب در مورد هورمونها اینه که چطور یه سری از مواد شیمیایی تو بدن می تونن تو خون مسیر خودشون رو پیدا کنن و روی بافت مورد نظر تاثیر بذارن و با بخش‌های مختلف بدن ارتباط برقرار کنن؟

سرمدی: باید به نحوه ترشح هورمون ها اشاره کنیم. هورمون ها یا اندوکرین و پاراکرونین و یا به صورت اتوکرین هستن. اندوکرین ها از غدد اندوکرین ترشح می شن و وارد جریان خون سیستماتیک می شن و می تونن در عملکرد سلول های هدف مجاورکه در یک مکان دیگری از بدن هستن، تأثیر بزارن و مکانیزم های پائین دستی رو فعال می کنن و در نهایت باعث بروز و ظهور اثرات هورمون می شن.  

سرمدی: دسته بعدی پاراکرین ها هستن. توسط سلول های اختصاصی تولید می شن و داخل مایع میان بافتی ترشح می شه و می تونن روی سلول های هدف مجاور که از نوع دیگری از سلول ها هستن، اثر می زارن و فعالیت خودشون رو انجام می دن.

سرمدی: دسته سوم توسط سلول های اختصاصی ترشح می شن و بر روی خود سلول ها ترشح کردن، اثر می زارن و باعث می شه مکانیزم های پائین دستی رو فعال کنن.

راوی: بزارید به خلاصه از تفاوت هورمون‌های اندوکرین و پاراکرین بهتون بگم. هر دو گروه هورمون‌های اندوکرین و پاراکرین پیام‌رسان‌های شیمیایی هستن که برای تنظیم فرآیندهای بدن استفاده می‌شن، اما تفاوت اصلی اونا در نحوه ترشح و انتقال پیام به سلول‌های هدفه.

راوی:هورمون‌های اندوکرین از لحاظ مسیر انتقال، غدد ترشح کننده و گستره اثرگذاری با هورمون‌های پاراکرین فرق می‌کنن. اندوکرین‌ها از از طریق جریان خون به سلول‌های هدف منتقل می‌شن. و می‌تونن بر سلول‌های دور از محل تولید خودشون اثر کنن.

راوی:غدد ترشح کننده این گروه معروف به غدد درون‌ریز هستن که تیروئید، پانکراس، و غدد فوق‌کلیه معروف‌ترین‌هاشون هستن. چند نمونه از این هورمون‌ها رو با هم مرور می‌کنیم: انسولین هورمون تنظیم سطح قند خونه. تیروکسین هورمون تنظیم متابولیسمه. و آدرنالین هورمون واکنش به استرسه. اندوکرین‌ها کل بدن رو تحت تأثیر قرار می‌دن.

راوی: اما پاراکرین‌ها: مسیر انتقالشون اینطوریه که به سلول‌های نزدیک به محل تولید اثر می‌ذارن. یعنی از طریق فضای بین‌سلولی و بدون ورود به جریان خون منتقل می‌شن. این هورمون‌ها توسط سلول‌های موجود در بافت‌های خاص، بدون نیاز به غدد تخصصی تولید می‌شن. مثل فاکتور رشد عصبی یا ان‌جی‌اف (NGF) بر سلول‌های عصبی مجاور خودش اثر میکنه. یا هورمون نیتریک اکسید یا ان‌او (NO) که وظیفه تنظیم جریان خون و انبساط عروق رو داره. برخلاف اندوکرین‌ها، پاراکرین‌ها محدود به محیط اطراف سلول تولیدکننده هستن.

راوی: حالا دکتر سرمدی می‌گن ممکنه بعضی از هورمون‌ها به صورت اندوکرین باشن اما در بعضی شرایط به صورت پاراکرین اثرات خودشون رو اعمال کنن.

سرمدی: مثل تستسترون که در مرد به عنوان هورمون جنسی مردانه محسوب می شه اما علاوه بر اینکه هورمون اندوکرین هستن و می تونه وارد جریان خون بشه می تواند به صورت پاراکرین موثر باشه و روی بافت بیضه اثر بزاره و فرآیند اسپرماتوژنز رو کنترل کنه. اثر اندوکرینی و پاراکرینی داره.

راوی: هرمون‌ها چطوری به سلول‌های هدف متصل می‌شن؟

سرمدی: هورمون ها به صورت اختصاصی و انتخابی به گیرنده های سلول هدف متصل می شن. عملکرد سلول ها که در سطح سلول متصل می شن با هورمون هایی که به گیرنده های داخل سلولی وصل می شن، متفاوتن. عملکرد ژن ها رو تنظیم می کنن به گیرنده های داخل سلول وصل می شن مثل کورتیکواستروئیدها و هورمون تیروئید. اما زمانی که هورمون ها به گیرنده سطح سلول متصل می شن می تونن فعالیت آنزیم ها رو کنترل کنن و کانال های یونی رو تحت تأثیر قرار می دن.

راوی: شاید برای شما هم مثل من این سوال پیش بیاد که وقتی هورمون نهایتا به ارگان و سلولهای مورد نظرش می‌رسه چطور برای تاثیر‌گذاری اونها را تشخیص می‌ده و انتخاب می‌کنه ؟ دکتر احمدلو برای این تعریف توصیف قفل و کلید رو بکار می‌بره:  

احمدلو: یک هورمون رو به عنوان یک کلید در نظر بگیرید که محل هدفش اندام و سلول ها روی دیواره شون گیرنده های سلولی دارن که به شکل قفل عمل می کنن. تصور کنید کلیدی که متناسب با اون قفل باشه که بتونه قفل رو باز کنه و تأثیرش رو روی اون سلول یا ارگان بذاره. اگر هورمون با گیرنده های سلولی تناسب داشته باشه تأثیر خودش رو می ذاره.

احمدلو: زمانی که این از طریق هورمون اومد و به هدف و اارگان اصلی رسید، به گیرنده سلولی متصل می شه و واکنش رو استارت می زنه و تحریک واکنش رو شروع می‌کنه. اهداف متفاوتی هم می تونه داشته باشه و بسته به سلول هدف داره.

 

برهم خوردن تعادل

راوی: عملکرد هورمون‌ها واقعا شکفت‌انگیزه تا جائیکه دست‌مایه تولید فیلم‌هایی با مضمون تراانسان یا ترنس‌هیومن (Transhuman) شدن. تو خیلی از این فیلمها افراد در اثر کم و زیاد شدن هورمونها به قدرت‌های خارق العاده‌ای دست پیدا می‌کنن. برای مثال فیلم هالک نمونه آشنایی از این نوع فیلمهاست. اما واقعا می‌شه یه مرد عادی با تزریق تستوسترون به قدرتی باور نکردنی دست پیدا کنه؟ یا به طور کلی، تولید بیشتر یا کمتر از حد معمول هورمونی در بدن چه پیامدهایی به دنبال داره؟

سرمدی: خیلی از بیماری هایی که شنیدیم، دیدیم و داریم ناشی از مشکلات هورمونی هست. در حقیقت سطوح بیش از حد یا خیلی کم اونها باعث می شه علائم و مشکلاتی در سلامتی داشته باشیم که اغلب اینها نیاز به درمان دارن.

سرمدی: یک سندرم به نام سندرم آندروژنیتال وجود داره که در خانم ها به دلیل ترشح تستسترون از بخش کرتکس فوق کلیه باعث میشه صفات ثانویه مردانه در خانم ها نمایان بشه. به عنوان مثال باعث پرموشدن بدنشون و یا صدای مردانه می شه و یا رشد پستان ها کاهش پیدا می‌کنه.

راوی: البته خیلی وقتها این کم و زیاد شدن‌ها نشانه‌هایی دارن که هشدار می‌ده کدوم هورمون و به تبع اون کدوم غده درست کار نمی‌کنه. خانم دکتر محمودی این شرایط را با برهم خوردن تعادل تو زندگی مقایسه می‌کنن: مقایسه‌ای که خیلی از ما تجربه‌اش کردیم.   

محمودی: در نظر بگیرید که یک لحظه تیروئید ما اون طور که باید و شاید فانکشن نداشته باشه و تحت عنوان کم کاری تیروئید شناخته می شه این عارضه. افرادی که دچار کم کاری تیروئید هستن چون بدن سوخت و ساز و متابولیسم زیادی نداره این افراد شروع می کنن به سمت چاق شدن.

راوی: کم شدن متابولیسم چه اثری در چاقی داره؟

محمودی: اگر متابولیسم بدنشون کم بشه هر چقدر اینها چربی و مواد غذایی مصرف کنن به صورت ذخیره می مونه. مثلا در آزمایشگاه شاهد هستیم که افرادی که کم کاری تیروئید دارن به مرور کلسترول شون بالا می ره و افزایش پیدا می‌کنه.

راوی: با این تعریف می‌شه بهتر فهمید چرا بعضی از افرادی که پرکاری تیروئید دارن لاغر می‌شن. احتمالا ًشرایط برعکس می‌شه یعنی بدن بیش از اندازه شروع به سوخت‌وساز می‌کنه و لاغر می‌شن.

محمودی: وقتی پرکاری تیروئید رخ می ده در واقع بدن این شکل می شه. طرف نشسته و کاری نمی‌کنه اما وزن کم می‌کنه. تپش قلب می گیره، انگار روی تردمیله.

راوی: فهمیدیم که هورمون‌ها روی فیزیولوژی بدن تاثیر دارن، اما جذابیت ماجرا اونجاست که نوسانات هورمونی نقش مهمی ‌در شکل دهی به خلق‌وخو و به طور کلی سلامت روان شما دارن. باورتون نمی‌شه یکی از معمولترین اونها جزر ومد خلقی خانوم‌ها در طول چرخه قاعدگیه. حتی اصطلاحی هم هست که مثلا می‌گن سروتونین بدنم کم شده و احساس خوبی ندارم. سوال اینجاست که آیا تعادل هورمونی می تونه کلید مدیریت عاطفی در افراد هم باشه؟ خانم دکتر محمودی عوامل دیگه‌ای رو هم در این مبحث موثر می دونن.

محمودی: هورمون‌هایی هستن که روی خلق و خوی ما اثر می زارن. البته یک موضوع خیلی جالب اینه که بحثی از علم ژنتیک تحت عنوان ژنتیک و رفتار و شخصیت هست.

راوی: یعنی چطور؟

محمودی: گاهی اوقات خیلی از رفتارهای ما رو ژن های ما کنترل می کنن. مثلا یک فرد که خیلی مهربونه و فردی که خیلی عصبی و پرخاشگره به خاطر بحث ژنتیک هست. مثلا در یک خانواده نگاه می کنید همه انسان های فوق العاده آرامی هستن و در یک خانواده همه استرسی هستن. این بحث هست که ژن هست این عادات رو کنترل می‌کنه.

راوی: البته خیلی وقتها هم می‌بینم که هورمون‌های ما در این پروسه دخیل هستن. مثال روشنش خانوما هستن که تو دوران بارداری، یائسگی و قبل از پریودی،  خلق و خو و روحیاتشون به هم می ریزه.

محمودی: و این در واقع به خاطر بحث هورمون هاست. مثلا بحث هورمون سروتونین که دیده شده زمانی که فرد افسردگی می گیره و طرف کسل و بی حوصله است، میزان سروتونین کم می شه.

راوی: پس شاید بهتره که قبل بررسی عوامل افسردگی، اول یک تست هورمونی انجام بدیم.

محمودی: کم کاری تیروئید خودش می تونه یکی از علل افسردگی باشه. یعنی اگر کسی افسرده است قبل از اینکه جستجو کنیم علل افسردگی رو بهتره یک تست هورمونی از فرد افسرده داشته باشیم.

راوی: چه راهکارهایی داریم که سطح این هورمون رو بالا ببریم؟

محمودی: مدیتیشن، لبخند، ورزش، گوش دادن به موسیقی، تفریح و مسافرت رفتن و …. اینها همه مواردی هست که محیط می تونه روی هورمون و ژن اثر بزاره. پس هر جایی که هستید تا توان دارید شاد زندگی کنید برای اینکه بدن خیلی سالمی داشته باشید.

راوی: با این توصیه  بهتره ماجرا رو خیلی منفیش نکنیم. چون هورمونهایی هم هستن که به نام هورمونهای شادی آور مشهورن و حتی بعضیا عاشق شدن رو هم نتیجه ترشح این هورمون‌ها می‌دونن. آقای دکتر سرمدی هم با من موافق هستن که این هورمون‌هایی شادی آور می‌تونن خلق و خوی ما رو کنترل کنن.

سرمدی: سروتونین و دوپامین هورمون هایی هستن که نقش مهمی در تنظیم خلق و خو دارن و کاهش سطح این هورمون ها می تونه منجر به افسردگی و یا کاهش انگیزه بشه.

سرمدی: سروتونین توسط سلول های دیواره دستگاه گوارش ساخته می شه و به خون ترشح می شه. بنابراین مشکلاتی که در دستگاه گوارش هست ممکنه بر ترشح سروتونین اثر منفی بزاره. هورمون سروتونین نقش های مهمی در بدن داره. مثلا در شادی، اشتها، خواب و به حافظه و یادگیری ما تأثیرگذاره.  

سرمدی: همانطور که گفتم سروتونین به عنوان هورمون شادی معروف هست و کمبودش باعث اختلالات رفتاری مثل افسردگی و اضطراب میشه. سروتونین می تونه باعث التیام زخم ها بشه. هنگام خندیدن و حس خوبی داشتن هنگام خندیدن به دلیل وجود سروتونین در خون ماست. 

 راوی: خانم دکتر محمودی عقیده دارن یکی از عواملی که باعث ایجاد حس صمیمت و دوست داشتن بین مادر و نوزاد می‌شه همین هورمون اکسی توسین هست. اما از اثرات دیگه هورمون‌ها می‌شه نقش‌شون در خواب، بیداری و تمرکز رو مطرح کرد. دکتر سرمدی راجع بهش توضیح می‌دن:

سرمدی: ملاتونین هورمونی هست که چرخه خواب و بیداری رو تنظیم می‌کنه. به تبع اختلال در ترشح این هورمون می تونه منجر به مشکلات خواب بشه. یا رفتارهای اجتماعی مون، هورمون اکسی توسین یا هورمون عشق هست و نقش مهمی در ایجاد پیوندهای اجتماعی و احساسات داره. یا هورمون های تیروکسین و آدرنالین که بر انرژی و تمرکز ما تأثیر داره و سطح انرژی و تمرکز رو تحت تأثیر قرار می ده.

 

از افسانه تا واقعیت

 راوی: تو بدن ما بیش از ۵۰ هورمون تولید میشه و همه‌شون هم مهم هستن و تو سلامت جسمی و روانی مون نقش دارن. تو مردا و زنا هر کدوم از این هورمون ها نامتعادل بشن می‌تونن منجر به مشکلات سلامتی بشن. پس اگه فردی هستین که توجه‌ کافی روی هورمون ها خودتون ندارید، زمانش رسیده که به این موضوع فکر کنید.

راوی: البته این وسط باورهای غلطی هم بین مردم رایج شده که مثلا خوردن بعضی غذاها می تونه روی سلامت هورمونی ما اثر بذاره. دکتر احمدلو مطالب جالبی رو درباره این افسانه‌هاي رایج مطرح میکنن که دونستن‌شون می‌تونه به ما کمک کنه تا رژیم غذایی سالمتری داشته باشیم.

احمدلو: در مورد این صحبت می کنیم که به اشتباه یک سری باورهای رایج در بین مردم شایع شده و یک نظر در مورد هورمون ها دارن که به صورت افسانه مطرح می شه. به این دلیل که از نسل های قبل اومده و با مردم و نسل های جدید که صحبت می کنیم می بینیم این طرز تفکر رو در مورد هورمون ها دارن.

راوی: یکی از این چیزهایی که این روزها خیلی بین خانمها شایع ست اینه که می گن خوردن سویا و فرآورده‌های سویا برای سلامتی هورمون‌های خانم‌ها مفید نیست. این مطالب فوائد سویا رو در دنیای سلامت خصوصا برای خانم‌ها زیر سوال بردن.

احمدلو: اگر به کشورهای آسیای شرقی به خصوص چین سفر کرده باشید می بینید که چقدر مردم چین از سویا و فرآورده های سویا به شکل های مختلف استفاده می کنن.

احمدلو: به این طریق می گیم که این یک باور اشتباه هست. به واسطه مطالعه ها و با هدف مشخص کردن اثر واقعی سویا روی سلامتی بدن مردان و زنان؛ نشان داده شده که از قضا خوردن سویا برای سلامتی زنان و مردان بسیار مفید است. این یک سوتفاهم بود که در خصوص عملکرد استروژن های گیاهی در بدن خیلی بحث برانگیز شد و این افسانه از اونجا اومد.  

راوی: البته گویا در مورد یائسگی زنان هم این اشتباه وجود داره و خیلیا بر این باورن که زنا بعد از ۵۰ سالگی دچار یائسگی می‌شن، باور غلطی که خانم دکتر احمدلو در مورد اون توضیح می دن.

احمدلو: این یک باور اشتباه هست. به این دلیل که اگر به متخصصان زنان سر بزنید میانگین سن یایسگی رو بپرسید می بینید میانگین سن مخصوصا امروزه که خیلی از متخصصین زنان ما اشاره می کنن که سن یائسگی نسبت به میانگینش نسبت به دهه های قبلتر پائین تر اومده. بنابراین این باور اشتباه رو از ذهن شما پاک می کنیم که بگید ما فاصله زیادی تا ۵۰ سالگی داریم و زود هست. ما الان زنانی رو می بینیم که در سن ۴۲ سالگی هم یائسگی رو تجربه می کنن.

تعذیه و سبک زندگی

راوی: حالا باید ببینیم که تغذیه سالم چطور می‌تونه به حفظ تعادل هورمونی و بهبود سیگنال‌دهی هورمونی کمک کنه. تعاریف مختلفی برای تعذیه سالم وجود داره: مثلا به نظر دکتر احمدلو، مصرف میوه و سبزیجات و پروتئین‌های ضروری و حذف الکل می‌تونه سطح هورمون‌ها را تغییر بده.  

راوی: دکتر سرمدی هم روی تغذیه سالم تاکید زیادی دارن به طوری که حتی معتقدن مصرف آب کافی در این زمینه موثره. باورتون می‌شه یه لیوان آب و این همه تاثیر مثبت تو بدن؟

سرمدی: نتیجه می گیریم تغذیه سالم یعنی اجتناب از مصرف قندها و غذاهای فرآوری شده و استفاده از مواد مغذی مثل میوه ها و سبزیجات و پروتئین ها و ورزشهای منظم مثل یوگا و پیاده روی و تمرینات مقاومتی می تونه سطح هورمون های استرس رو کاهش بده و به بهبود خلق و خو کمک کنه. مدیریت استرس و تکنیک های مثل یوگا و مدیتیشن می تونن باعث کاهش سطح هورمون های استرس مثل کورتیزول بشن. یا خواب کافی. خواب ۷ الی ۸ ساعته با کیفیت می تونه در تنظیم هورمون ها کمک کنه و یا مصرف کافی آب و یا اجتناب از استفاده از مواد مضر مثل الکل و کافئین و مواد مخدر می تونن به تعادل هورمونی ما کمک کنن.

راوی: پس اگر بنابراین اگر دستگاه گوارش مشکل داشته باشه، تولید سروتونین به مشکل برمی خوره.

سرمدی: سروتونین از یک اسیدآمینه به نام تیریپتوفان تشکیل شده که این اسید آمینه از طریق تغذیه می تونه جذب بشه. خوراک هایی مثل آجیل، گوشت قرمز، تخم مرغ  حاوی تیریپتوفان هستن.  

راوی: خوردن و خوابیدن از جمله لذت‌های زندگی هستن که نقش مهمی در تنظیم روالهای زندگی روزانه دارن. مثلا ما هورمونی به اسم هورمون خواب داریم که براش ساعت طلائی هم تعریف شده . دکتر سرمدی به نکته جالبی در مورد این هرمون اشاره می‌کنه

سرمدی: خواب مناسب باعث تولید ملاتونین می شه و ملاتونین می تونه در جلوگیری از به وجود آمدن کنسرها و تقویت سیستم ایمنی و کاهش افسردگی و اینها به ما کمک کنه. 

راوی: وقتی حرف از تغییر سبک زندگی می‌شه همیشه ورزش یه جایگاه ویژه داره. به نظرم درک چگونگی تأثیر ورزش رو هورمون‌هایی که عملکردهای فیزیولوژیکی رو کنترل می‌کنن، می تونه به شما تو تهیه برنامه‌های ورزشی موثر کمک کنه.

راوی: دکتر احمدلو اینقد تاثیر رژیم غذایی و ورزش رو توی هورمون‌ها اساسی می‌دونه که حتی به شکل چالش از همه می خواد این مسئله رو امتحان کنن تا تاثیر مثبتش تو بالا رفتن کیفیت زندگی‌شون رو خودشون ببینن.

احمدلو: یکی از موارد بسیاری که نسبت به دارو داره تأثیر خودش رو از طریق لایف استایل روی هورمون های ما خودشو نشون می ده طبق تحقیقات؛ رژیم غذایی و ورزش در برنامه زندگی شماست.

احمدلو: علاوه بر مصرف دارو، خیلی از متخصصین حوزه رژیم غذایی و همچنین حوزه ورزش تأثیر این دو تا رو به شدت پراهمیت می بینن و برای کاهش اثرات فیزیکی و روانی تغییرات هورمونی به شدت ترویج می کنن.

احمدلو: ورزش شماره یک هست. خیلی از اساتید این حوزه همچنان اصرار دارن ورزش؛ خیلی از علائم خلقی و اضطرابی که در واقع ناشی از تغییرات هورمونی شماست، به شدت وابسته به استرس هست. بنابراین وقتی سطح استرس بدن شما پائین باشه عملکردتون خیلی بهتر خواهد بود.

راوی: مشروبات الکی چی؟ حقیقت داره که اونا می تونن روی ترشح هرمون‌ها اثر بذارن؟

احمدلو: مصرف الکل که سطح هورمون ها را تغییر می ده. حذف الکل و … مسلما اگر اینها رو در رژیم غذایی رعایت کنید حفظ انرژی در ترویج اون خواب بهتر و وزن سالم تر و پیامد این‌ها از طریق هورمون ها تأثیر می زارن و می بینید که کیفیت زندگی بالاتر می‌ره.

راوی: با توجه به صحبت‌های دکتر احمدلو برخلاف اونچه که تصور می‌شه ما می‌تونیم برای بهبود سلامت جسمی و روانی و تنظیم سیستم هرمونی خودمون سبک زندگی یا همون لایف استایل‌مون رو عوض کنیم. شک دارید؟ امتحانش مجانیه. 

ایفای نقش در مراحل مختلف زندگی

راوی: نقش هورمون ها در مراحل مختلف زندگی مثل بلوغ، بارداری و یائسگی و … به خوبی مشهوده. هورمونهایی که ترشح اونا بعد از سن ۴۵ تا ۵۰ سالگی به صفر می رسه و نتیجه اون هم چروک شدن پوست و ضعف شدید استخوان‌هاست. خانم‌ها، آقایان! معرفی می‌کنم: هورمونهای جنسی.

سرمدی: در دوران بلوغ هورمون های جنسی مثل استروژن و تستسرون به صورت قابل توجهی افزایش پیدا می‌کنه. تولید استروژن در دوران بلوغ می تونه باعث رشد استخوان ها بشه، می تونه صدای ظریف زنانه رو ایجاد کنه. می تونه باعث نرمی و لطافت پوست بشه. باعث رشد سینه و باسن و مو در قسمت های مختلف بدن بشه. ترشح این هورمون معمولا بعد از سن ۴۵ تا ۵۰ سالگی به صفر می رسه.

راوی: به گفته دکتر سرمدی ترشح بعضی از اونا در دوره جنینی شروع می شه.

سرمدی: در آقایان هورمون تستسترون ترشح می شه و این آغاز تولید این هورمون قبل از دو ماهگی در بدن جنین شروع می شه و تا آخر عمر این ترشح و تولید وجود داره. تستسترون در بدن باعث افزایش حجم و رشد عضلات و استخوان ها می شه و می تونه باعث رویش مو در بدن بشه، تغییرات صدابشه و می تونه تولید اسپرم داشته باشه و می تونه باعث افزایش ضخامت پوست و ضخامت گلبول های خون بشه.

راوی: اینکه می‌گن هرمون‌های مردانه تا آخر عمر ترشح می شن واقعیت داره‌؟

سرمدی: با شروع سن بلوغ در مردان، تستسترون تولیدش افزایش قابل توجهی داره اما در مردان تستسترون از ۳۰ سالگی به میزان اندکی و از ۵۰ سالگی به بعد به میزان زیادی کاهش پیدا می‌کنه به طوری که در ۸۰ سالگی تستسترون ۲۰ الی ۳۰ درصد تولید اون در جوانی هست.

راوی: اگر بگیم این هرمونها  به تنظیم چرخه قاعدگی و آماده سازی بدن برای زایمان و تولید شیر کمک می‌کنه حرف بی ربطی نزدیم. کی فکرشو می‌کنه که این فرایند فقط با ترشح یک ماده شیمیایی شروع می شه. فرایندی که دکتر احمدلو به زبان ساده برامون تشریح می‌کنه. 

احمدلو: به طور ساده خدمت شما بگم که یکی از هورمون های خیلی رایج که می شنویم در مورد بلوغ و یائسگی و بارداری به گوش ما می رسه استروژن هست.

احمدلو: استروژن یک هورمون جنسی هست که بسیاری از سیستم های بدن از جمله سیستم تولید مثل که نقش بسیار مهمی داره روی استخوان ها و پوست ما و مغز ما تأثیر می زاره. این استروژن طبق تحقیقات انجام شده نشان داده شده که ارتباط تنگاتنگی با نوع زیستی به خصوص عاطفی زنان داره.

راوی: یعنی اون‌ها رو غمگین می‌کنه؟

احمدلو: در مورد افسردگی و اضطراب در طول سال‌هایی که تولید استروژن در بدن زنان بیشتر هست، شنیدیم و اینو تجربه می کنن تا زمانی که هورمون استروژن تولیدش متوقف می شه.  

راوی: تو زمان بلوغ چه اتفاقی می‌افته؟

احمدلو: در مورد بلوغ؛ زمانی که بلوغ در بدن یک دختر خانم شکل می گیره،تخمدان ها در هماهنگی با سیکل قاعدگی شروع به ترشح هورمون استروژن می‌کنن. اواسط چرخه سطح هورمون به صورت ناگهانی زیاد می شه و باعث آزاد شدن تخمک می شه و پدیده تخمک گذاری رو داریم. بعد هم به سرعت کاهش پیدا می‌کنه و در بقیه ماه مجدد سطح استروژن بالا می ره و یک پیک داریم. تخمک گذاری صورت می گیره و این سیکل هر ماه داره تکرار و تکرار می شه.

راوی: خوب اینجا یه راه‌حل به ذهن بعضی‌ها میرسه: می‌شه سطح استروژن را اندازه‌گیری کرد و اختلال عاطفی خانمها رو پیش‌بینی کرد؟ اما دکتر احمدلو ، این راه حل رو اجرایی نمی‌دونه. بشنوید چرا.

احمدلو: سطح طبیعی استروژن به صورت گسترده ای متفاوت هست. به خاطر همین هست که نمی تونیم با سطح اندازه گیری واقعی استروژن رو اندازه گیری کنیم و اختلال عاطفی زنان رو پیش بینی کنیم. چون تفاوت های بزرگی در زنان در روزهای چرخه و بین دو تا زن در یک روز چرخه وجود داره. این طور نیست که یک خانم رو با خانم دیگه مقایسه بکنیم و بگیم روز چهارده قاعدگی سطح استروژن شون به یک اندازه هست. از هر بدن به بدن دیگه این‌ها متفاوت هست.

راوی: بین متخصصین، تفاوت نظر وجود داره، اما خیلی‌ها سن یائسگی رو حدوداً ۵۰ سال تخمین می‌زنن. به نظر می‌رسه خیلی وقت‌ها این تخمین درسته. دکتر محمودی با این نظر موافقه.

محمودی: قاعدگی در سن بلوغ و در حدود 12-13 سالگی رخ می ده. در زمان یائسگی تخمدان ها دیگر قادر به تغییرات مورد نظر نیستن و به دلیل کاهش مقادیر تخمدانی، تغییرات رحمی متوقف می گردد که سن یائسگی رو حدودا ۵۰ سال تخمین می زنن.

راوی: بعضیا می‌گن استفاده از هورمون‌های مصنوعی یکی از روش‌های جایگزین برای درمان اختلات هورمونیه. اما دکتر سرمدی تاکید دارن که استفاده از این نوع هرمون‌ها باید تحت نظر پزشک باشه.

سرمدی: هورمون های تیروئید مصنوعی که برای درمان کم کاری تیروئید استفاده می شه و همچنین هورمون هایی مثل استروژن و پروژسترون که جایگزین واقعی هورمون های استروژن و پروژسترون واقعی هستن می تونن به کاهش علائم یائسگی کمک کنن. اینها باید تحت نظر پزشک باشه تا از عوارض جانبی جلوگیری کنه.

راوی: صحبتهای دکتر سرمدی منو به یاد باورهای غلط در مورد هرمون‌ها انداخت: مثلا اینکه تنها زنا به مشکلات هورمونی دچار می‌شن درحالیکه تو این پادکست فهمیدیم مردا هم می‌تونن به مشکلات هورمونی دچار بشن. یعنی کاهش تستسترون می‌تونه منجر به کاهش میل جنسی و کاهش انرژی و منجر به افسردگی بشه. دکتر سرمدی توضیح می‌ده که باورهای غلط دیگه‌ای هم در این‌باره وجود داره.

سرمدی: باور دیگه که هورمون ها در دوران بلوغ تغییر می کنن. هورمون ها در دوران زندگی تغییر می کنن.از جمله در دوران بارداری، یائسگی، بلوغ و یا حتی در پاسخ به استرس و تغییرات محیطی. مثلا در دوران بارداری سطح هورمون ها به شدت افزایش پیدا می‌کنه. تا از رشد جنین حمایت کنه. یا در دوران یائسگی سطح استروژن می تونه به علائم گرگرفتگی و تغییرات خلقی منجر بشه.

سرمدی: استرس و تغییرات محیطی می تونه بر سطح هورمون های کورتبزول و اپی نفرین، آدرنالین و یا نورآدرنالین هست، تأثیر بذاره.

راوی: شنیده می‌شه که مشکلات هورمونی با دارو قابل حله، اما تنها بعضی از مشکلات با دارو قابل حلن. به نظر دکتر سرمدی خیلی از این موارد نیاز به تغییر سبک زندگی و تغذیه مناسب دارن.

 

اولین گام

راوی: به نظر شما، اگه شخصی مشکوک به عدم تعادل هورمونی بود، اولین قدم برای درمانش چی می‌تونه باشه؟ توجه به تظاهرات بالینی و تجربیات دیگران یا مراجعه به پزشک؟ دکتر محمودی با توجه تفاوت‌های فردی میان افراد پیشنهاد مراجعه به دکتر و آزمایش رو می ده.

محمودی: هر کسی باید عادات بدن خودش رو بشناسه. چون بدن هر فرد با هر فرد دیگه متفاوته، ژنتیک هر فرد با هر فرد دیگر متفاوته. میزان هورمون هر فرد با هر فرد دیگر متفاوته؛ خیلی نباید مقایسه کرد. گاهی اوقات به عنوان فردی که تجربه کار بالینی در آزمایشگاه ها دارم نسخه برای هم مردم می پیچین. مثلا می گن علائم من مثل شما بود و این قرص رو دو هفته خوردم و بلافاصله دو هفته ای خوب شدم.

راوی: اما به نظر می‌رسه که وقتی سطح هرمون‌ها از تعادل خارج، و کم‌وزیاد می‌شه، یه سری علائم بالینی داره که خانم دکتر محمودی به تجربیاتشون در این‌باره اشاره‌ای دارن.  

محمودی: ما پترن هایی رو تو آزمایشگاه می بینیم چاقی بیش از حد، افزایش موهای زائد در خانم ها و یا کم کردن وزن یک باره. اینها پارامترهایی هست که می تونه. تظاهرات بالینی زیادی هست و محدود اشاره کردم. می تونه افسردگی، بی حالی و سوزن سوزن شدن نوک انگشتان دست و خشکی پوست باشه و اینها همش نشونه است. همیشه باید مراقب نشونه های بدن باشید.

راوی: خیلی از مواقع، وقتی علائم بالینی به هم خوردن تعادل هرمونی را می‌بینیم، اولین کاری که می‌کنیم اینه که از یه متخصص غدد وقت می‌گیریم. اما راهکار ساده‌تری هم هست. مراجعه به دکتر عمومی. دکتر سرمدی در این‌باره توضیح می‌ده:

سرمدی: اولین قدم مراجعه به پزشکان عمومی هست که می تونن مشکلات هورمونی رو تشخیص بدن. اگر پزشکان به این نتیجه رسیدن ما دچار مشکلات هورمونی هستیم، می تونن به پزشکان متخصص غدد درون ریز ارجاع بدن و ادامه درمان تحت متخصصین سیستم غدد درونی ادامه پیدا کنه.

راوی: حدس و گمان‌ها در زمینه مشکلات هرمونی خیلی زیاد و مشابه هستن. همین موضوع گاهی باعث می شه افراد اشتباهی گرفتار بشن. خانم دکتر احمدلو خاطره جالبی از خودش در این باره تعریف می‌کنه که مربوط به دوران کودکی و یک آزمایش می‌شه‌.  بد نیست از زبان خودشون بشنویم:

احمدلو: دکتر با مادرم تماس می‌گیرند از اونجایی که حالا آشنا هم بودن و میگن که متاسفم از اینکه دارم اینو بیان می‌کنم ولی خب دختر شما متاسفانه به احتمال خیلی زیاد کودن میشه در آینده. ایشون سریع  پیش یکی از دایی ‌هام میرن که ایشون متخصص بودن پزشک بودن این موضوع رو عنوان می‌کنند.  

راوی: تصور کنید شما اگر جای مادر دکتر احمدلو بودین چه حالی بهتون دست می داد. چه استرسی؟ یه  بچه سالم که قراره مریض و کودن بشه. اما بشنوید از جواب دایی جان.

احمدلو: دایی هم برمی‌گردن میگن که بچه‌ای که توی ۵ سالگی خوندن و نوشتن و به طور کامل بلده، هیچ وقت نمیتونه کودن باشه این آزمایشگاه کارشو اشتباه انجام داده ، من حالا دچار این مشکل نیستم و در واقع یک شده یک خاطره که حالا ما ازش درسته به خنده یاد می‌کنیم تا همیشه در ذهن من خواهد بود.

 

جمع بندی

راوی: امیدوارم خسته نشده باشید. تو این بخش میخوام یه مروری داشته باشم رو مهمترین چیزهایی که در این اپیزود در مورد هرمون یاد گرفتیم.

راوی: هورمون‌ها مواد شیمیایی هستن که در بدن انسان تولید می شن و برای کمک به تنظیم و کنترل رشد بدن و ارگان های مربوطه فرستاده می شن. هورمونها نقش بسیار مهمی در بیشتر عملکردهای روزانه و نقاط عطف زندگی شما دارن.

راوی: بیشتر هورمون‌هایی که تو بدن ما ترشح می‌شن، توسط یه سری غدد تخصصی که سیستم غدد درون ریز یا اندوکرین رو شامل می‌شه ترشح می‌شن. اما یه سری بافت‌های بدن رو داریم که خارج از سیستم غدد درون ریز هستن و هورمون ترشح می کنن.

راوی: نوسانات هورمونی نقش مهمی ‌در شکل دادن به خلق و خو و سلامت روان کلی ما دارن. هورمونهای مصنوعی خطرناک هستن و باید تحت نظر پزشک از اونا استفاده بشه.

راوی: هم مردا و هم زنا ممکنه با به‌هم خوردن تعادل هورمونی دچار مشکل بشن و تغییر سبک زندگی می تونه در تنظیم دوباره تعادل هورمونی موثر باشه.

 

پایان‌بندی

راوی: ممنون که به این اپیزود از پادکست ترمینولوژی گوش دادین. ما امروز در مورد هرمون‌ها و اثراتشون در بدن صحبت کردیم. یکبار دیگه میخوام از مهمانای این قسمت قدردانی کنم که بدون حضور اونها تولید این پادکست ممکن نبود.
دکتر مهناز محمودی
دکتر وحید سرمدی
و دکتر سلما احمدلو
بعد از موسیقی یه چند نکته دیگه می‌گم که شاید اگر قصد دنبال کردن پادکست ترمینولوژی رو دارین خوبه بدونید.

 

کال تو اکشن

راوی: حتما کلمه ترمینولوژی رو در تمام پادگیرها مثل کست باکس جستجو کنید و ما رو سابسکرایب کنید. علاوه بر این، تاکید می‌کنم نظرات خودتون رو هم در بخش کامنت برای ما ارسال کنید.

راوی: نظرتون در مورد نقش هرمون‌ها در بدن رو بهمون بگید؟

راوی: می‌تونید بهمون بگید کلمه بعدی که دوست دارین راجع بهش بشنوید چیه.

راوی: سایت خبرگزاری دانشگاه آزاد به آدرس وایکو دات آی آر هم بخشی به اسم پادکست داره که در اونجا هم می‌تونید  هم مجموعه ترمینولوژی و هم بقیه پادکست‌های ما رو گوش بدین. بعد از موسیقی آقای کارگردان هم میخواد چند جمله باهاتون صحبت کنه.

 

معرفی عوامل

نظیفی: سلام. من یاسر نظیفی گیلوان هستم تهیه کننده و کارگردان پادکست ترمینولوژی. همونطور که در قسمت‌های قبلی پادکست ترمینولوژی شنیدین ما در پایان هر اپیزود از عوامل تولید و کسانی که به ما کمک کردن تشکر می‌کنیم. بنابراین از مدیرعامل خبرگزاری دانشگاه آزاد، آقای محمدمهدی خیرجو و سردبیر وایکو آقای دکتر عباس اصلانی شروع می‌کنم و بعد خانم محبی زاده یه مروری داره به اسامی سایر دوستان و همکاران.

محبی‌زاده: میزبان و هماهنگی تولید: حانیه محبی‌زاده

تدوین، انتخاب موسیقی و مسترینگ صوت: سعید الله‌مرادپور

طراحی لوگو و کاور: محمد حسن‌زاده

عکس: عباس تاجیک‌یار

پیاده‌سازی گفتگو‌ها: الهه بهاری

مشاور تولید: مهندس علی ورمزیار

ارتباط با اساتید بخش سلامت: امید زحمتکش، حسین دزفولی

مشاور سناریو: سعید وفادار

نویسنده: کتایون مافی

نظیفی: پادکست ترمینولوژی رو به علاقه‌مندای حوزه علم و فناوری معرفی کنید تا ما با انگیزه بیشتری به تولید این پادکست ادامه بدیم. بدون حمایت شما، این میسر نیست.

در هر سه‌‌شنبه با یه اپیزود جدید به سراغتون میایم.

نظیفی و محبی‌زاده: خدا نگهدار تا اپیزود بعدی.