۳۰ خرداد در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری وایکو، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۳۰ خرداد برابر ۱۹ ژوئن را ورق می‌زنیم.

***

محیط زمین از نگاه اِراتوستِن

۱۹ ژوئن ۲۴۰ پیش‌ازمیلاد برابر با ۳۰ خرداد، اراتوستن، اخترشناس و ریاضی‌دان یونانی، محیط زمین را تخمین زد. به‌عنوان مدیر کتابخانه بزرگ اسکندریه، او در کتابی پاپیروسی خواند که در آسوان، واقع در مصر، نزدیک به ظهر انقلاب تابستانی در بلندترین روز سال، سایه‌های ستون‌های معبد کوتاه‌تر می‌شوند و در ظهر سایه‌ها ناپدید می‌شوند و خورشید مستقیما بالای سر قرار می‌گیرد. باوجوداین، یک چوب در اسکندریه می‌تواند سایه روشنی در جهت شمال ایجاد کند. بنابراین، او متوجه شد که سطح زمین نمی‌تواند صاف باشد و باید منحنی باشد. نه‌فقط این، بلکه هرچه انحنای بیشتر باشد، تفاوت در طول سایه بیشتر می‌شود. او با اندازه‌گیری در سطح زمین و استفاده از هندسه، محیط زمین را با خطای اندکی محاسبه کرد. او تخمین زد که طول نصف‌النهار ۲۵۲هزار استادیا (هر استادیا ۶۰۰ پا) برابر با ۳۹هزارو۶۰ تا ۴۰هزارو۳۲۰ کیلومتر است.

بازگشت اولین فضانورد زن جهان به زمین

۱۹ ژوئن ۱۹۶۳ میلادی برابر با ۳۰ خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی، والنتینا ترشکووا، کیهان‌نورد شوروی پس از گذراندن نزدیک به سه روز به زمین بازگشت. او در جوانی به پرش با چتر نجات علاقه داشت و این تخصص یکی از دلایل انتخاب او برای برنامه فضانوردی بود. ترشکووا اولین فردی بود که بدون تجربه به‌عنوان خلبان آزمایشی استخدام شد و اولین زنی بود که در فضا پرواز کرد. او در کارخانه‌های تایر و نساجی کار کرده بود و در سال ۱۹۶۱ به‌دلیل همان مهارتی که در چتربازی داشت به‌عنوان کیهان‌نورد انتخاب شد. او در یک برنامه ویژه زنان در فضا آموزش دید و تنها یکی از چهار زن شرکت‌کننده بود که ماموریت فضایی را به پایان رساند. ترشکووا در ۱۶ ژوئن ۱۹۶۳ با فضاپیمای وستوک ۶ پرتاب شد ۴۸ بار چرخش دور زمین را طی ۷۱ ساعت انجام داد. ترشکووا مدت کوتاهی پس از بازگشت به زمین، برنامه را ترک کرد. او لقب قهرمان اتحاد جماهیر شوروی را دریافت کرد.

کاشف مورفین

۱۹ ژوئن ۱۷۸۳ میلادی برابر با ۳۰ خرداد  ۱۱۶۲ خورشیدی، فردریش زرتورنر، شیمی‌دان آلمانی به‌دنیا آمد. زرتونر در سال ۱۸۰۶ در تلاش برای جداسازی بخشی از تریاک که خاصیت خواب‌آوری داشت موفق شد داروی مورفین را کشف کند. او آلکالوئید کریستالی سفید تلخی را به افتخار مورفیوس، ایزد رویاهای یونان باستان نامگذاری کرد. وقتی گزارش‌های اولیه او از خواص این دارو به چالش کشیده شد، او از سه دوست خودش برای آزمایش مورفین کمک گرفت و علاوه‌بر آنها روی خودش هم این دارو را آزمایش کرد که هرچند ارزش دارویی مورفین را آشکار کرد اما به دلیل مصرف بالای آن، او را دچار اختلالات روانی و جنون کرد. مورفین یکی از مهم‌ترین ترکیبات طبیعی است که در درمان درد و سایر اثرات آرام‌بخش کاربرد دارد. متاسفانه اعتیاد عارضه جانبی احتمالی مصرف زیاد این دارو است. کشف مورفین به شناخت شیمی آلکالوئید منجر شد.

بلز پاسکال

۱۹ ژوئن ۱۶۲۳ میلادی برابر با ۳۰ خرداد ۱۰۰۲ خورشیدی، بلز پاسکال، ریاضی‌دان و فیزیک‌دان فرانسوی به دنیا آمد. او که کودکی اعجوبه بود در ۱۶ سالگی رساله‌ای مهم در باب هندسه تصویری نوشت. پاسکال پایه و اساس نظریه امروزی احتمالات را بنا نهاد. در هیدرودینامیک چیزی را فرموله کرد که به قانون فشار پاسکال معروف شد و سرنگ و پرس هیدرولیک را اختراع کرد. پاسکال در ۱۸ سالگی اولین ماشین حساب مکانیکی را برای کمک به پدرش در کار جمع‌آوری مالیات اختراع کرد. او به مدت سه سال روی ساخت این دستگاه که پاسکالین نام داشت و شبیه ماشین حساب مکانیکی دهه ۱۹۴۰ بود کار کرد. این ماشین‌ حساب می‌توانست علیات جمع و تفریق را انجام دهد. پاسکال بعدها این طرح را ارتقا داد و حدود ۵۰ نمونه از آن را تولید کرد.