دست کردهای سوریه در دست واشنگتن؛ توافق جولانی با کردها چه تأثیری بر موقعیت ترکیه خواهد داشت؟

به گزارش خبرگزاری وایکو، تحولات اخیر در سوریه، به‌ویژه توافق میان احمد الشرع، رئیس دولت جدید سوریه، و مظلوم عبدی، فرمانده نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF)، نقطه عطفی در بحران این کشور به شمار می‌آید که می‌تواند واقعیت‌های جدیدی را هم برای آینده کرد‌ها و هم برای مسیر سیاسی سوریه رقم بزند. اما این تحولات صرفاً در چارچوب داخلی سوریه محدود نمی‌شود و تأثیرات چشمگیری در راهبرد منطقه‌ای قدرت‌های خارجی، به‌ویژه ترکیه، دارد. بررسی دقیق این توافق نشان می‌دهد که هم آینده سوریه و هم رفتار بازیگران خارجی، از جمله آنکارا، در سایه این تغییرات باید به شکلی کاملاً متفاوت تحلیل شود.

کرد‌های سوریه در طول سال‌های جنگ داخلی، به لطف حمایت نظامی و سیاسی آمریکا، توانستند به موقعیتی چشمگیر در شمال شرق این کشور دست یابند. اما با تغییر الگو‌های حضور آمریکا در منطقه و حرکت واشنگتن به‌سمت سازش با آنچه «نیرو‌های محلی قابل‌اعتماد» می‌نامد، اکنون کرد‌ها تحت فشار قرار گرفته‌اند تا نقش مستقل خود را در برابر ترکیه و دمشق کنار بگذارند و وارد ساختار دولت مرکزی سوریه شوند. توافق اخیر با دولت جدید، گرچه در نگاه اول فرصتی برای ادغام نیرو‌های کرد در یک ساختار گسترده‌تر سیاسی و نظامی به‌نظر می‌رسد، اما به سادگی می‌تواند به سود بازیگران خارجی تمام شود، چراکه هیچ تضمینی وجود ندارد که دولت جدید سوریه به وعده‌های خود در خصوص حقوق و جایگاه کرد‌ها عمل کند.

تکیه اصلی این توافق بر پایان جاه‌طلبی‌های استقلال‌طلبانه کرد‌ها استوار است. بر اساس این توافق، کرد‌ها دیگر از استقلال‌طلبی خود چشم‌پوشی کرده و به‌جای آن به عنوان «جامعه بومی» در قانون جدید سوریه شناخته خواهند شد. این اقدام از همان ابتدا، سوالات بسیاری را درباره نیت واقعی شرکای توافق به وجود آورده است. آیا این رویکرد واقعاً به ادغام کرد‌ها در ساختار یک دولت «ملی سوری» منجر خواهد شد، یا این‌که تنها تلاشی برای به حاشیه راندن نیرو‌های کرد و محدود کردن توانایی‌های آنها در برابر فشار ترکیه و محور دمشق-آنکارا است؟

ترکیه و استراتژی جدید

هیچ‌کس نمی‌تواند انکار کند که ترکیه از اهداف اصلی چنین توافقی است. آنکارا در طول سال‌های اخیر سیاستی یک‌جانبه را در قبال کرد‌های سوریه اتخاذ کرده و از هر ابزاری برای جلوگیری از شکل‌گیری یک موجودیت مستحکم کردی در مرز‌های جنوبی خود بهره برده است. عملیات‌های نظامی گسترده، از «شاخه زیتون» در عفرین تا «چشمه صلح» در رأس‌العین، بارزترین نمونه این سیاست بوده‌اند. ترکیه از همان ابتدا نه تنها به خودمختاری کرد‌ها اعتراض کرد، بلکه به‌طور مستقیم با واشنگتن و مسکو وارد مذاکره شد تا محدوده نفوذ کرد‌ها را کاهش دهد.

اما تغییرات اخیر، استراتژی ترکیه در قبال سوریه و کرد‌ها را در مسیری جدید قرار داده است. به‌نظر می‌رسد آنکارا که نتوانسته به اهداف نهایی خود از طریق عملیات نظامی دست یابد، اکنون به نوعی سیاست صبر استراتژیک روی آورده است. در این سیاست جدید، ترکیه به‌دنبال بهره‌برداری از شکاف‌های داخلی میان کرد‌ها و همچنین درگیری‌های جناحی داخل عرصه سوریه است تا بدون هزینه‌های گزاف نظامی، اهداف خود را پیش ببرد. آنکارا از توافق اخیر میان دولت جدید سوریه و مظلوم عبدی استقبال رسمی نکرده است، اما در پشت پرده، از شکاف‌های سیاسی و اجرایی چنین توافقی حمایت خواهد کرد.

برای ترکیه، توافق کرد‌ها با دولت جدید سوریه، دو روی متفاوت دارد. از یک سو، توقف درگیری‌های مستقیم میان نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF) و ترکیه یک امتیاز مثبت برای آنکارا محسوب می‌شود. این اقدام می‌تواند حداقل برای مدت کوتاهی تنش‌های مرزی ترکیه را کاهش داده و آنکارا را در شرایطی مناسب‌تر برای ساماندهی به وضعیت داخلی خود قرار دهد. اما از سوی دیگر، گسترش نقش کرد‌ها در دولت جدید و حتی آغاز بازگشت آوارگان کرد به مناطقی، چون عفرین یا رأس‌العین، که در سال‌های اخیر تحت کنترل نیرو‌های تحت حمایت ترکیه بوده‌اند، تهدیدی وجودی برای سیاست‌های تغییر جمعیتی آنکارا در شمال سوریه به شمار می‌رود.

میانجی‌گری یا تثبیت نفوذ؟

توافق اخیر همچنین ابعاد ژئوپلیتیکی مهم دیگری برای ترکیه دارد. آمریکا به‌عنوان واسطه اصلی این توافق، بار دیگر موقعیت خود در شمال سوریه را تثبیت کرده و تلاش کرده است تا مانع از افزایش نفوذ ترکیه در این منطقه شود. مظلوم عبدی در مصاحبه‌ای تأکید کرد که این توافق به ابتکار مایکل کوریلا، فرمانده نیرو‌های سنتکام، صورت گرفته است. آمریکا با چنین اقداماتی به دنبال حفظ جایگاه خود به عنوان حامی مستقیم کرد‌ها است و در عین حال تلاش می‌کند تا نقش خود در چارچوب دولت جدید سوریه را نیز تقویت کند. واضح است که چنین سناریویی نه تنها ترکیه، بلکه بازیگرانی، چون روسیه را نیز تحت فشار قرار خواهد داد.

تاثیر توافق بر داخل سوریه، اما محدود به این موضوعات نمی‌شود. مناطق کردنشین سوریه، که مدت‌ها از استقلال اداره خودمختار بهره‌مند بودند، اکنون در موقعیتی قرار گرفته‌اند که باید زیر چتر یک واحد سیاسی گسترده‌تر قرار گیرند. ایده اداره مرکزی که از سوی دولت جدید تبلیغ می‌شود، نه تنها کردها، بلکه دیگر گروه‌های اقلیتی و قومی، از جمله دروزی‌های سویداء، را تحت فشار خواهد گذاشت. بسیاری از ناظران محلی این نگرانی را مطرح کرده‌اند که دولت جدید در عمل چندان تفاوتی با ستارالعلَم حزب بعث ندارد و تنها به‌دنبال استفاده از نیرو‌های کردی برای تقویت جایگاه خود در برابر مخالفان داخلی و منطقه‌ای است.

در چنین شرایطی این پرسش اساسی باقی می‌ماند که آیا این توافق می‌تواند آغازگر فصل جدیدی برای سوریه باشد یا صرفاً سرآغازی بر سلسله جدید درگیری‌ها و ائتلاف‌های ناپایدار خواهد بود؟

آینده مبهم سوریه

با توجه به سابقه وعده‌های دولت مرکزی در سوریه و همچنین دوگانگی‌های استراتژیک دولت احمد الشرع، به‌نظر نمی‌رسد کرد‌ها بتوانند به راحتی به نتیجه این توافق اعتماد کنند. در همین حال، مناطق جنوبی سوریه، از جمله سویداء، که در شرایطی بحرانی به‌سر می‌برند، هنوز هیچ توافقی را نهایی نکرده‌اند و گزارش‌ها متناقضی از مواضع رهبران محلی به‌گوش می‌رسد. حتی اگر توافقات متعددی در مناطق مختلف سوریه انجام شود، فقدان یک برنامه جامع ملی برای آشتی، تضمین شکست این تلاش‌ها را در آینده نزدیک به همراه دارد.

مخالفت‌ها با دولت جدید تنها به داخل سوریه محدود نمی‌شود. در لبنان و حتی عراق، برخی تحلیلگران سیاست‌های احمد الشرع را خطرناک و تکراری توصیف کرده‌اند. این تحلیلگران معتقدند که دولت جدید صرفاً در حال بازسازی یک نظام اقتدارگرای جدید است که در آن نه تنها جایگاه گروه‌های اقلیت تأمین نخواهد شد، بلکه زمینه برای تداوم درگیری‌های قومی و فرقه‌ای باقی خواهد بود.

اما در این میان، نقش ترکیه به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در تحولات سوریه بیش از پیش به یک متغیر پیچیده تبدیل شده است. آنکارا همچنان به حضور گسترده نظامی در شمال سوریه ادامه می‌دهد و به بهانه مبارزه با تروریسم و حفاظت از مرز‌های خود، از اعمال فشار مستقیم بر کرد‌ها دست نمی‌کشد. به‌رغم تمام ادعا‌های مذاکره و مصالحه، ترکیه همچنان سیاست تغییر جمعیتی در مناطق اشغال‌شده را دنبال می‌کند و توافق اخیر را به‌عنوان تهدیدی جدی برای این برنامه درازمدت خود می‌بیند.

در نهایت باید گفت که تحولات اخیر سوریه بیش از هر زمان دیگری آینده‌ای مبهم و متزلزل را پیش‌بینی می‌کند. توافق میان کرد‌ها و دولت جدید، اگرچه در نگاه اول یک گام مثبت به‌نظر می‌رسد، اما در واقع حامل پیام‌های تلخ‌تری برای ثبات سوریه است. این توافق، به جای باز کردن پنجره‌ای به سوی صلح، در حال تبدیل شدن به ابزاری برای رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی است. ترکیه، آمریکا، روسیه و حتی رژیم صهیونیستی، هر یک به شکلی متفاوت این توافق را مورد بهره‌برداری قرار خواهند داد؛ زیرا هیچ‌کدام از آنها حل بحران سوریه را اولویت اصلی خود نمی‌دانند.

سوریه، اگرچه ممکن است با ظاهر آرامش توافق‌های جدید، وارد فصلی تازه شود، اما در واقعیت سایه سنگین دخالت خارجی، بحران‌های هویتی، و رقابت‌های سیاسی، همچنان این کشور را به سمت سرنوشتی نامعلوم و متزلزل هدایت می‌کند. در چنین شرایطی، نه تنها کردها، بلکه تمام اقوام و گروه‌های سوری باید آماده رویارویی با دوران بلاتکلیفی دیگری باشند که ممکن است بیش از گذشته به قیمت از دست رفتن فرصت‌های ملی تمام شود.