سنگسار دختر در هرات

تصاویر منتشر شده از واقعه دلخراش سنگسار که اخیراً در شبکه های اجتماعی به سنگسار دختر در هرات نسبت داده می شوند، در واقع مربوط به حادثه سنگسار رخشانه در ولایت غور در سال ۲۰۱۵ است و با ماجرای اخیر هرات که شامل روابط نامشروع و فیلم برداری از آن بود، ارتباطی ندارد. این اشتباه در تشخیص منبع و ماهیت رویدادها، سبب سردرگمی و انتشار گسترده اطلاعات گمراه کننده شده است. در عصری که سرعت انتشار اخبار گاه از دقت آن پیشی می گیرد، تمایز میان واقعیت و شایعه اهمیتی حیاتی پیدا می کند. این مقاله تلاش دارد تا با بررسی دقیق و مستند دو حادثه مجزا، پرده از ابهامات بردارد و حقیقت را از میان سیل اطلاعات نادرست بیرون بکشد. هدف اصلی روشن سازی این واقعیت است که آنچه در هرات رخ داده، هرچند تأسف بار، اما شامل مجازات سنگسار نبوده است، در حالی که واقعه دلخراش سنگسار رخشانه در غور، تراژدی واقعی است که باید به درستی شناخته شود.

حادثه اخیر در هرات: ماجرای ویدئوی روابط نامشروع و عدم سنگسار

چندین هفته پیش، اخباری از ولایت هرات در شبکه های اجتماعی دست به دست شد که توجه بسیاری از کاربران را به خود جلب کرد. این حادثه مربوط به یک دختر و پسر جوانی بود که در یک موتر فیلدر در حال برقراری روابط نامشروع فیلم برداری شده بودند. این ویدئوی خصوصی، به سرعت در فضای مجازی منتشر شد و واکنش های متفاوتی را در پی داشت.

با انتشار این ویدئو، متأسفانه برخی کاربران و صفحات در شبکه های اجتماعی، بدون بررسی دقیق، تصاویری از یک واقعه سنگسار قدیمی را به این حادثه نسبت دادند و ادعا کردند که دختر هراتی مورد سنگسار قرار گرفته است. این ادعای نادرست، به سرعت در فضای مجازی پخش شد و باعث افزایش نگرانی و ابهام در میان مردم گردید. لازم به تأکید است که هیچ گزارش موثق و تأیید شده ای از منابع رسمی و معتبر، مبنی بر سنگسار شدن این دختر یا هر مورد دیگری از سنگسار در هرات در این اواخر وجود ندارد.

آنچه در هرات اتفاق افتاد، یک رویداد اجتماعی و قضایی بود که به واسطه انتشار ویدئوی روابط نامشروع، عمومی شد. این موضوع از طریق مراجع قانونی در حال پیگیری بوده است. شخصی که به جرم خود اعتراف کرده و خود را جمال الدین معرفی کرده بود، در یک کلیپ ویدیویی اذعان داشت که پرونده اش تحت تحقیق در محکمه ولایت هرات قرار دارد. این حادثه، بار دیگر اهمیت حفظ حریم خصوصی و تبعات انتشار محتوای شخصی در فضای مجازی را به همگان یادآور شد، اما نباید با مجازات های سنگین و غیرقانونی مانند سنگسار که پیش تر در مناطق دیگر افغانستان به وقوع پیوسته، اشتباه گرفته شود.

منشأ واقعی تصاویر سنگسار: واقعه تلخ رخشانه در ولایت غور (۲۰۱۵)

برای درک درست ابهامات پیرامون سنگسار دختر در هرات، ضروری است به واقعه دلخراش سنگسار رخشانه، دختر ۱۹ ساله افغان، بازگردیم که در سال ۲۰۱۵ در ولایت غور اتفاق افتاد. این حادثه، یکی از تکان دهنده ترین رویدادهای مربوط به نقض حقوق بشر در سال های اخیر در افغانستان بود که بازتاب گسترده ملی و بین المللی داشت و تصاویر آن، منشأ اصلی انتشار ویدئوهای گمراه کننده کنونی است.

زندگی و تصمیم رخشانه

رخشانه، دختر جوان و پرامیدی بود که در حدود سال ۱۹۹۶ متولد شد. او دومین فرزند خانواده اش بود و هشت سال در مکتب آبدک در منطقه غلمین شهر فیروز کوه ولایت غور به تحصیل پرداخت. زندگی رخشانه، همچون بسیاری از دختران در مناطق سنتی افغانستان، با چالش هایی گره خورده بود. هنگامی که رخشانه به ۱۳ سالگی رسید، پدرش، عبدالکریم، او را به نکاح مردی معلول درآورد، اما رخشانه، که رؤیای زندگی مشترک با عشق واقعی خود، محمد گل را در سر داشت، این ازدواج اجباری را نپذیرفت.

رخشانه و محمد گل، که از کودکی یکدیگر را می شناختند و آرزوی پیوند با هم را داشتند، تصمیم گرفتند از منطقه خود فرار کنند. آن ها به ولسوالی ساغر ولایت غور پناه بردند، اما نیروهای امنیتی آن ها را دستگیر کرده و رخشانه را به پدرش بازگرداندند. پدر رخشانه بار دیگر، و بدون رضایت او، وی را به نکاح یک پیرمرد درآورد. این اتفاق، رخشانه را برای بار دوم وادار به فرار با محمد گل کرد. آن ها این بار به روستای مرغاب رفتند، اما تقدیر تلخی در انتظارشان بود.

دستگیری و محاکمه صحرایی

ملا یوسف، یکی از فرماندهان محلی طالبان، که پیش از این چندین بار رخشانه را برای برادرش خواستگاری کرده بود، این دختر را در میانه های راه بازداشت کرد. ابتدا طالبان از پدر کارگر رخشانه، مبلغ هنگفتی معادل ۵ میلیون افغانی در ازای آزادی دخترش طلب کردند. پدر رخشانه، که توان پرداخت این مبلغ را نداشت و از تهدیدات طالبان علیه خانواده اش سخن می گفت، نتوانست دخترش را نجات دهد. او بعدها فاش کرد که پس از کشتن رخشانه، طالبان و زورمندان محلی بارها به خانواده شان حمله کردند و مجبور شدند شبانه خانه را ترک کرده و به شهر فیروزکوه پناه ببرند.

سه ماه پس از دستگیری رخشانه، ملا هاشم، یکی دیگر از ملاهای طالبان، در یک محاکمه صحرایی و غیرقانونی، حکم سنگسار رخشانه را صادر کرد. از پدر رخشانه نیز خواسته شد تا به محل کشتن دخترش بیاید و شاهد این صحنه دلخراش باشد. این واقعه در تاریخ اکتبر ۲۰۱۵ در منطقه غلمین ولایت غور به وقوع پیوست و رخشانه به اتهام زنا به طرز فجیعی سنگسار شد. محمد گل، نامزد او، نیز به اتهام مشابه، مورد شلاق قرار گرفت.

نشر ویدئوی سنگسار رخشانه و بازتاب آن

در طی مراسم سنگسار رخشانه، ویدئویی دلخراش از این صحنه توسط عاملان ضبط و منتشر شد. این ویدئو، مردان مسلحی را نشان می داد که رخشانه را تا گردن در گودالی قرار داده و او را با سنگ می زدند. صدای ناله رخشانه در این ویدئو به وضوح شنیده می شد و مردان مسلح، که اولین سنگ ها را پرتاب می کردند، دائماً فریاد می زدند: «کلمه ات را بخوان!» انتشار این ویدئو، موجی از خشم و انزجار را در داخل و خارج از افغانستان به راه انداخت و بازتاب فراوانی در شبکه های اجتماعی و رسانه های بین المللی داشت. این واقعه، نه تنها یک جنایت علیه رخشانه، بلکه نمادی از نقض فاحش حقوق زنان و اجرای عدالت صحرایی در مناطقی بود که از کنترل دولت خارج بودند.

سنگسار رخشانه در غور، نه تنها یک جنایت فجیع علیه یک انسان، بلکه نمادی تلخ از فقدان حاکمیت قانون و سوءاستفاده از مفاهیم دینی برای توجیه خشونت بود که زخم عمیقی بر پیکره جامعه افغانستان بر جای گذاشت.

این واقعه تلخ، هیچ ارتباطی با حادثه اخیر در هرات ندارد. تصاویر و ویدئوهای سنگسار که اکنون با برچسب سنگسار دختر در هرات در شبکه های اجتماعی منتشر می شوند، در حقیقت همان ویدئوهای دلخراش سنگسار رخشانه در ولایت غور در سال ۲۰۱۵ هستند که متأسفانه برای گمراه کردن اذهان عمومی یا به دلیل عدم آگاهی، به حوادث دیگر نسبت داده می شوند.

ریشه یابی سردرگمی و انتشار اخبار نادرست

سرعت سرسام آور انتشار اطلاعات در عصر دیجیتال، همراه با کاهش دقت در صحت سنجی اخبار، زمینه را برای سردرگمی عمومی و انتشار اطلاعات گمراه کننده فراهم می آورد. حادثه هرات و اشتباه گرفتن آن با واقعه سنگسار رخشانه در غور، نمونه ای بارز از این پدیده است. اما چرایی این سردرگمی و عوامل مؤثر بر آن چیست؟

سرعت انتشار در شبکه های اجتماعی

شبکه های اجتماعی بستری بی نظیر برای ارتباط و تبادل اطلاعات فراهم کرده اند. با این حال، همین ویژگی، شمشیر دولبه ای است که می تواند به انتشار سریع اخبار جعلی و گمراه کننده نیز کمک کند. یک ویدئو یا تصویر، به محض انتشار، می تواند در عرض چند دقیقه به میلیون ها نفر برسد، بدون آنکه فرصتی برای بررسی منبع، زمان و مکان وقوع آن فراهم شود. در مورد حادثه هرات و ویدئوی روابط نامشروع، این سرعت انتشار، همراه با حساسیت موضوع خشونت علیه زنان در افغانستان، باعث شد تا کاربران به سرعت آن را با تصاویر دلخراش سنگسار رخشانه پیوند دهند، غافل از آنکه این دو رویداد، کاملاً مجزا و در زمان ها و مکان های متفاوتی رخ داده اند.

عدم دقت در بررسی منبع و تشابه مضامین

یکی از دلایل اصلی اشتباه گرفتن این دو رویداد، عدم دقت کاربران در بررسی منبع و تاریخ انتشار تصاویر و ویدئوها است. اغلب، کاربران تنها به تیترها و تصاویر اولیه اکتفا می کنند و فرصتی برای راستی آزمایی اطلاعات از منابع معتبر نمی یابند. علاوه بر این، تشابه مضامین خشونت علیه زنان و مجازات های غیرقانونی در افغانستان، ناخودآگاه باعث می شود تا حوادث مشابه به یکدیگر نسبت داده شوند. زمانی که یک حادثه مربوط به روابط نامشروع در هرات رخ می دهد، ذهنیت عمومی ممکن است به سرعت آن را با تصاویری که پیش تر از سنگسار (هرچند در محلی دیگر) دیده، مرتبط سازد.

نقش اخبار جعلی و اطلاعات گمراه کننده

اخبار جعلی و اطلاعات گمراه کننده، پدیده ای جهانی است که می تواند آسیب های جدی به اعتماد عمومی و درک درست از واقعیت وارد کند. در مورد سنگسار دختر در هرات، این پدیده باعث شد تا تصاویر قدیمی و دلخراش سنگسار رخشانه در غور، به عنوان سند و مدرکی برای یک اتفاق جدید در هرات معرفی شود. این نه تنها باعث تشویش اذهان عمومی شد، بلکه به بی اعتمادی نسبت به اخبار صحیح و رسانه های معتبر نیز دامن زد. تیم های راستی آزمایی مانند Fact Crescendo Afghanistan نقش مهمی در شفاف سازی اینگونه ابهامات ایفا می کنند و تأکید می کنند که تصاویر منتشر شده، مربوط به حادثه سنگسار سال ۲۰۱۵ در غور است و نه حادثه اخیر هرات.

پیامدهای خطرناک انتشار اطلاعات غلط

انتشار اطلاعات غلط پیامدهای خطرناکی دارد. این موضوع نه تنها می تواند به قربانیان واقعی حوادث آسیب های روانی و اجتماعی بیشتری وارد کند، بلکه به شکل گیری افکار عمومی نادرست و در برخی موارد، اقدامات غیرعقلانی دامن می زند. در جامعه ای که اخبار جعلی به سرعت پخش می شوند، تشخیص حقیقت از دروغ دشوار می شود و این امر می تواند به بی ثباتی اجتماعی و سیاسی نیز منجر گردد. لزوم سواد رسانه ای و دقت در مصرف و انتشار اطلاعات، بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.

واکنش ها و پیامدهای واقعه سنگسار رخشانه

واقعه دلخراش سنگسار رخشانه در ولایت غور، نه تنها خانواده و جامعه محلی را در بهت فرو برد، بلکه موجی از واکنش ها و محکومیت ها را در سطح ملی و بین المللی به دنبال داشت. این رویداد، بار دیگر زخم های کهنه نقض حقوق بشر و عدم حاکمیت قانون در افغانستان را گشود.

واکنش های رسمی در افغانستان

پس از انتشار ویدئوی دلخراش سنگسار رخشانه، دولت افغانستان به سرعت واکنش نشان داد. رئیس جمهور وقت، محمداشرف غنی، این رویداد را به شدت محکوم کرد و آن را جنایت غیرانسانی خواند. او بلافاصله دستور تشکیل هیئتی را صادر کرد تا به بررسی دقیق این حادثه بپردازد. این هیئت متشکل از نمایندگانی از وزارت امور داخله، لوی سارنوالی (دادستانی کل)، امنیت ملی، اداره ارگان های محلی و کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان بود که وظیفه داشتند عاملان این جنایت را شناسایی و به دست عدالت بسپارند. عبدالروف ابراهیمی، نماینده ولسی جرگه (مجلس نمایندگان) در پارلمان افغانستان نیز این جنایت را به شدت محکوم کرد و خواهان مجازات عاملان آن شد. این واکنش ها، نشان دهنده ابعاد وسیع و تکان دهنده این واقعه در افکار عمومی و سیاسی کشور بود.

واکنش های بین المللی

سازمان های بین المللی حقوق بشری و دولت های خارجی نیز به این حادثه واکنش نشان دادند. سازمان ملل متحد و عفو بین الملل، سنگسار رخشانه را نقض آشکار حقوق بشر و جنایت جنگی توصیف کرده و خواستار مجازات فوری عاملان و تقویت حاکمیت قانون در افغانستان شدند. این محکومیت ها، فشار بین المللی را بر دولت افغانستان افزایش داد تا اقدامات جدی تری را برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی و حمایت از حقوق زنان انجام دهد.

تلاش ها برای دستگیری عاملان و سرنوشت آن ها

وزارت داخله افغانستان به پلیس این کشور دستور داد تا عاملان این جنایت را دستگیر کنند. تحقیقات پلیس منجر به شناسایی حدود چهل نفر از عاملان اصلی سنگسار شد. با این حال، فرآیند دستگیری و محاکمه آن ها با چالش های بسیاری مواجه بود. در سال ۲۰۱۷، خبر دستگیری مولوی سعدیار، یکی از فرماندهان طالبان که نقش کلیدی در سنگسار رخشانه داشت، منتشر شد. او خود را به نیروهای دولتی تسلیم کرد و در حالی که بیمار بود، تحت مراقبت پزشکی قرار گرفت. اما دستگیری او پایان ماجرا نبود؛ چندین بار تلاش هایی از سوی نیروهای طالبان برای آزادی او صورت گرفت و سرانجام، سعدیار که علاوه بر نقش داشتن در سنگسار رخشانه، به قتل ده ها غیرنظامی نیز متهم بود و حتی عضو گروه تروریستی داعش معرفی شده بود، پس از تنها دو ماه زندان، به طرز بحث برانگیزی آزاد شد. رهایی این فرمانده طالبان و داعش با واکنش های تند فعالان جامعه مدنی و حقوق بشری مواجه شد و سوالات جدی در مورد سیستم قضایی و اراده دولت در مبارزه با بی عدالتی ها ایجاد کرد.

بحث های حقوق بشری پیرامون مجازات سنگسار

واقعه رخشانه، بار دیگر بحث های گسترده ای را پیرامون مجازات سنگسار و محاکم صحرایی در افغانستان برانگیخت. این مجازات ها، که اغلب بدون رعایت رویه های عادلانه قضایی و با تفاسیر افراطی از شریعت اجرا می شوند، مغایر با قوانین مدون ملی افغانستان و تمامی موازین حقوق بشر بین المللی هستند. فعالان حقوق بشر تأکید می کنند که چنین اقداماتی، نه تنها خشونت شدید علیه زنان را ترویج می کنند، بلکه به مشروعیت بخشی به نقض حاکمیت قانون و تضعیف نهادهای قضایی رسمی کشور منجر می شوند. رخشانه، به نمادی از قربانیان خشونت های سیستماتیک و محاکم صحرایی تبدیل شد و پرونده او، لزوم مبارزه قاطع با این پدیده ها و حمایت از حقوق اساسی انسان ها را برجسته تر ساخت.

سنگسار به عنوان مجازات: ابعاد حقوقی و انسانی

مجازات سنگسار، پدیده ای است که در برخی تفاسیر افراطی از قوانین شرعی ریشه دارد، اما در قوانین مدون و مدرن بسیاری از کشورهای اسلامی، از جمله افغانستان، به رسمیت شناخته نمی شود. این نوع مجازات، همواره به دلیل ماهیت خشونت بار و غیرانسانی اش، محل بحث و محکومیت های شدید بین المللی بوده است. درک ابعاد حقوقی و انسانی آن، برای مقابله با این پدیده و حمایت از حقوق قربانیان، حیاتی است.

مفهوم سنگسار در تفاسیر شرعی و تفاوت با قوانین مدون

سنگسار، مجازاتی است که برای جرائمی مانند زنای محصنه (روابط نامشروع زن و شوهر) در برخی از فقه اسلامی و تفاسیر سنتی آن پیش بینی شده است. طبق این تفاسیر، اجرای آن نیازمند اثبات جرم با شهادت چهار شاهد عادل یا اقرار مکرر شخص است. با این حال، در عمل، به ویژه در مناطقی که گروه های افراطی مانند طالبان کنترل دارند، این مجازات اغلب در محاکم صحرایی، بدون رعایت حداقل موازین دادرسی عادلانه و با استناد به شهادت های ناقص یا حتی اتهامات واهی، صادر و اجرا می شود. قوانین مدون بسیاری از کشورهای اسلامی، از جمله قانون جزای افغانستان، چنین مجازاتی را در سیستم قضایی خود ندارند و آن را مغایر با اصول حقوقی و انسانی می دانند. در این کشورها، مجازات هایی مانند حبس یا شلاق برای جرائم اخلاقی در نظر گرفته شده است، اما سنگسار به عنوان یک مجازات قانونی و قابل اجرا پذیرفته نیست.

سنگسار: نقض آشکار حقوق بشر

از منظر حقوق بین الملل و سازمان های حقوق بشری، سنگسار یک مجازات ظالمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز است که به وضوح نقض آشکار حقوق بشر محسوب می شود. کنوانسیون های بین المللی مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، بر حق حیات، منع شکنجه و رفتارهای غیرانسانی و حق دادرسی عادلانه تأکید دارند. سنگسار، نه تنها حق حیات را سلب می کند، بلکه با شیوه ای وحشیانه و دردناک، کرامت انسانی قربانی را نیز پایمال می سازد. سازمان ملل متحد و نهادهای حقوق بشری بارها خواستار لغو کامل این مجازات در سراسر جهان شده اند.

اجرای چنین احکامی در محاکم صحرایی، به ویژه توسط گروه های غیردولتی و مسلح مانند طالبان، نشان دهنده فقدان حاکمیت قانون و بی توجهی به حقوق اساسی شهروندان است. این نوع عدالت، نه تنها به دنبال اجرای قانون نیست، بلکه بیشتر ابزاری برای ارعاب، کنترل اجتماعی و تحمیل تفاسیر افراطی و بسته بر جامعه است.

تأثیر چنین رویدادهایی بر وضعیت زنان در افغانستان

واقعه سنگسار رخشانه و سایر حوادث مشابه، تأثیر عمیق و مخربی بر وضعیت زنان در افغانستان داشته و دارد. این رویدادها، فضای ترس و ناامیدی را در میان زنان و دختران حاکم می کنند و آن ها را از اعمال ابتدایی ترین حقوق خود، مانند حق انتخاب همسر، حق تحصیل و حتی حق آزادی بیان، محروم می سازند. ترس از اتهامات ناروا و مجازات های بی رحمانه، زنان را به حاشیه می راند و آن ها را در معرض انواع خشونت های خانگی و اجتماعی قرار می دهد. این وضعیت، به ویژه در مناطق تحت کنترل گروه های افراطی، به شدت تشدید می شود.

اینگونه حوادث، همچنین تصویری منفی از افغانستان در عرصه بین المللی ایجاد می کند و تلاش ها برای توسعه، پیشرفت و بهبود وضعیت حقوق بشر در این کشور را با چالش مواجه می سازد. برای بهبود وضعیت، لازم است نهادهای دولتی، جامعه مدنی و جامعه بین المللی، همکاری مستمر و مؤثری برای مبارزه با فرهنگ خشونت، تقویت حاکمیت قانون و حمایت از حقوق تمامی شهروندان، به ویژه زنان، داشته باشند.

نتیجه گیری: لزوم هوشیاری در برابر اطلاعات نادرست و همبستگی با قربانیان

در پایان این بررسی دقیق، لازم است بار دیگر بر نکات کلیدی تأکید کنیم تا از تکرار سردرگمی و اشتباه در درک رویدادها جلوگیری شود. آنچه اخیراً در شبکه های اجتماعی تحت عنوان سنگسار دختر در هرات مطرح شده بود، با حقیقت فاصله زیادی دارد. حادثه اخیر هرات، اگرچه رویدادی تأسف بار مربوط به انتشار ویدئوی روابط نامشروع بود، اما به هیچ وجه شامل مجازات سنگسار نمی شد. در مقابل، تصاویر و ویدئوهای دلخراشی که به عنوان سنگسار دختر در هرات منتشر شدند، در واقع متعلق به واقعه هولناک سنگسار رخشانه، دختر ۱۹ ساله افغان، در ولایت غور در سال ۲۰۱۵ است. این دو حادثه، کاملاً مجزا هستند و هرگونه پیوند دادن آن ها به یکدیگر، صرفاً به گسترش اطلاعات گمراه کننده و اخبار جعلی دامن می زند.

در دنیای امروز که سرعت انتشار محتوا در فضای مجازی بسیار بالاست، هوشیاری و دقت در برابر اطلاعات نادرست بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. به تمامی مخاطبان توصیه می شود که قبل از پذیرش و به اشتراک گذاری هرگونه خبر، به خصوص اخباری با محتوای حساس و تکان دهنده، حتماً از منابع موثق و معتبر، صحت و سقم آن را بررسی کنند. پلتفرم های راستی آزمایی و رسانه های خبری باسابقه، ابزارهای ارزشمندی برای این کار هستند. انتشار اطلاعات تأیید نشده، نه تنها می تواند به تشویش اذهان عمومی منجر شود، بلکه به قربانیان واقعی حوادث نیز آسیب های جبران ناپذیری وارد می آورد.

این رویدادها، همچنین، فراخوانی است برای توجه عمیق تر به ریشه های خشونت و نقض حقوق زنان در جوامعی مانند افغانستان. سنگسار رخشانه، یادآور تلخ این واقعیت است که هنوز هم، برخی افراد و گروه ها، با تفسیرهای افراطی و خارج از چارچوب قانون، دست به خشونت های غیرانسانی می زنند. همبستگی با قربانیان واقعی چنین حوادثی و حمایت از تلاش ها برای تقویت حاکمیت قانون، آموزش عمومی و ترویج حقوق بشر، از مسئولیت های جمعی ماست. تنها با افزایش آگاهی، دقت و همبستگی است که می توانیم مانع از تکرار چنین تراژدی هایی شویم و جامعه ای مبتنی بر عدالت و کرامت انسانی بسازیم.